ห ล ว ง พ่ อ ส ด

(พระมงคลเทพมุนี)

วัดปากน้ำ ภาษีเจริญ กรุงเทพฯ

 
                                   

 

                ชาติภูมิเดิมเป็นพ่อค้า เข้าตั้งภูมิลำเนาอยู่ที่บ้านหมู่เหนือของวัดสองพี่น้อง  คือทิศใต้ของวัด  แต่ต่างฝั่งกับวัด  วัดอยู่ตะวันออกเฉียงเหนือ บ้านอยู่ตะวันตกเฉียงใต้มีคลองกั้นระหว่างวัดกับบ้าน  ค้าขายมาตั้งแต่อายุ 14 ปีเศษ ๆ นับตั้งแต่บิดาล่วงไป  ก็เป็นพ่อค้าแทนบิดา  เลี้ยงมารดามาจนถึงอายุ 19 ปี  ตรงนี้ได้ปฏิญาณตัวบวชจนตาย  ด้วยมามีอุปสรรคเกิดขึ้นในระหว่างขายข้าวแล้วนำเรือเปล่ากลับบ้าน  เข้าลัดที่คลองบางอีแท่น  เหนือตลาดใหม่แม่น้ำนครชัยศรี จังหวัดนครปฐม  ในลัดนี้ไม่สู้ไกลนัก  แต่พวกโจรชุกชุม  แต่พอเข้าลัดไปเล็กน้อยก็มาคิดแต่ในใจของตัวว่า  คลองก็เล็ก โจรก็ร้าย ท้ายเรือเข้าก็ไล่เรี่ยกับฝั่ง ไม่ต่ำไม่สูงกว่ากันเท่าไรนัก  น่าหวาดเสียวอันตราย เมื่อโจรมาก็ต้องยิงหรือทำร้ายคนท้ายก่อน  ถ้าเขาทำเราเสียได้ก่อนก็ไม่มีทางที่จะสู้เขา  ถ้าเราเอาอาวุธปืนแปดนัดไว้ทางหัวเรือ แล้วเราไปถ่อเรือทางลูกจ้างเสีย  เมื่อโจรมาทำร้ายเราก็จะมีทางสู้ได้บ้าง คิดดังนี้แล้วก็เรียกลูกจ้างที่ถ่อเรือแถบทรายมาถือท้าย เราออกไปถ่อแทน ถ่อเรือไปก็คิดไป  เรือก็เดินเข้าหาที่เปลี่ยวหนักขึ้นทุกที  ความคิดก็ถี่ขึ้นว่า  ลูกจ้างที่เราจ้างมานี้  คนหนึ่งก็ไม่กี่บาท  เพียง 11 บาท หรือ 12 บาทเท่านั้น  ส่วนตัวเราเป็นเจ้าของทั้งทรัพย์ทั้งเรือหมด  ส่วนตายจะให้ลูกจ้างตายก่อน ไม่ถูก เอาเปรียบลูกจ้างมากเกินไปไม่สมควร  ถ่อไปก็คิดไปดังนี้  และคิดถี่หนักเข้าก็ตัดสินใจเด็ดขาดออกไป  เราเป็นเจ้าของ  ให้เราตายก่อนดีกว่าจึงจะสมควร คิดตกลงแล้วก็เรียกลูกจ้างให้มาถ่อหัวเรือ หยิบปืนแปดนัดที่เอาไปไว้ข้างหัวเรือมาไว้ใกล้ตัว  ข้างท้ายเรือก็ถือท้ายเรื่อยไป  ใกล้ออกจากลัดเต็มที น้ำก็ขึ้นเรือข้าวที่หนักก็ตามหัวน้ำขึ้น  สวนเข้ามาประดังกันแน่น   จีนก็ส่งเสียงแต่ว่า ตู้อ่า ๆ ประดังกันแน่น ออกก็ไม่ได้ เข้าก็ไม่ได้  น้ำก็น้อยเลยต้องต่างฝ่ายต่างก็ปักหลักกรานหน้าจอดกันนิ่งอยู่  เราเป็นคนท้าย ผ่านพ้นอันตรายมาแล้วก็มาคิดว่าการหาเงินหาทองนี้ลำบากจริง ๆ เจียวหนา  บิดาของเราก็หามาดังนี้  เราก็หาซ้ำรอยบิดาตามบิดาบ้าง  เงินแลทองที่หากันทั้งหมดด้วยกันนี้ ต่างคนก็ต่างหาไม่มีเวลาหยุดด้วยกันทั้งนั้น  ถ้าใครไม่เร่งรีบหาให้มั่งมีก็เป็นคนต่ำและเลว  ไม่มีใครนับถือแลคบหา  เข้าหมู่บ้านก็อายเขาเพราะเป็นคนจนกว่าเขา ไม่เทียมบ่าเทียมไหล่กับเขา

                ปุรพชนต้นสกุลของเราก็ทำกันมาดังนี้  เหมือน ๆ กัน จนถึงบิดาของเราแลตัวของเราบัดนี้  ก็บัดนี้ปุรพชนและบิดาของเราไปทางไหนหมด  ก็ปรากฏแก่ใจว่าตายหมดแล้ว  แล้วตัวของเราเล่าก็ต้องตายเหมือนกัน  แต่พอคิดถึงตายขึ้นมาดังนี้แล้ว  ก็ชักเสียว ๆ นึกถึงความตายที่จะมาถึงตัวโดยไม่มีสงสัยเลย  เราต้องตายแน่ ๆ บิดาเราก็มาล่องข้าวขึ้นจากเรือก็เจ็บมาจากตามทางแล้ว  ขึ้นจากเรือข้าวได้ไม่กี่วันก็ถึงแก่กรรม  เมื่อถึงแก่กรรมแล้ว  เราที่ช่วยพยาบาลอยู่ไม่ได้เห็นเลยที่จะเอาอะไรติดไป  ผ้านุ่งแลร่างกายของแก เราก็ดูแลอยู่ไม่เห็นมีอะไรหายไป  ทั้งตัวเราแลพี่น้องของเราที่เนื่องด้วยแก ตลอดถึงมารดาของเราก็อยู่ไม่เห็นมีอะไรเลยที่ไปด้วย แกไปผู้เดียวแท้ ๆ ก็ตัวเราเล่าต้องเป็นดังนี้ เคลื่อนความเป็นอย่างนี้ไปไม่ได้แน่  เมื่อคิดตกลงใจดังนี้แล้วก็ลองทำเป็นตายดู นอนแผ่ลงไปที่ท้ายเรือนั้นแล้วก็ทำตาย ตายแล้วทำไปหาคนที่เป็นญาติบ้าง พี่น้องบ้าง เพื่อนที่ชอบกันบ้าง  เขาก็ไม่เห็นเราเพราะเราเป็นผี เราก็เอาก้อนดินบ้าง ไม้บ้างโยนหรือปาเข้าไปให้ถูก เพราะเขาไม่เห็นตัวเรา เขาก็ต้องบอกผีโยนมาหรือปาเข้ามาไปหาคนโน้นก็ไม่เห็น มาหาคนนี้ก็ไม่เห็น คิดไปดังนี้แหละจนเผลอตัว

                แต่พอรู้สึกตัวขึ้นมาก็รีบลุกไปจุดธูป อธิษฐานในใจของตัวเองว่า  ขออย่าให้เราตายเสียก่อน  ขอให้บวชเสียก่อนเถิด ถ้าบวชแล้วไม่สึกจนตลอดชีวิต  ตรงนี้บวชจริงมาเสียแต่อายุ 19 ปีเศษแล้ว  ตั้งแต่นั้นก็ประกอบอาชีพตามปกติของพ่อค้าจนอายุครบ 22 ปีแล้ว ก็ปรารภถึงการบวชในปีนั้น พอถึงเดือน 8 ข้างขึ้นก็ขนข้าวลงเรือเต็มลำดีแล้วก็บอกกับลูกจ้างให้นำเอาข้าวไปขายโรงสีในกรุงเทพฯ ส่วนตัวก็เข้าอยู่วัดเป็นเจ้านาค ฝึกหัดเบื้องต้น แห่งการอุปสมบท ในสำนักพระปลัดยังผู้เป็นหลวงตาของตัวซึ่งเป็นน้องคนเล็กของตาน้อยผู้เป็นมารดาของตัวเอง ท่านส่งวินัยย่อ ๆ ให้เป็นหนังสือสมุดข่อยเขียนตัวบรรจงสวยงามมากก็ท่องวิธีขอบรรพชา และดูวินัยไปด้วยกันทีเดียว  พอจวนเข้าพรรษาก็มีผู้ไปนิมนต์พระอุปัชฌาย์ดี วัดประตูศาล จังหวัดสุพรรณบุรีมาเป็นอุปัชฌาย์  ก็ได้อุปสมบทในต้นเดือนแปด ของ พ.. 2449  ได้อยู่จำพรรษาในวัดนั้น  รวมอยู่ที่อุปสมบทนั้น 7 เดือนเศษ ๆ เท่านั้น  ออกจากวัดที่อุปสมบทนั้นแล้ว ก็ตรงมาอยู่จำพรรษาในวัดพระเชตุพนทีเดียว เรียนมูลกัจจายน์ถึงสามจบ แล้วเรียนธรรมบททีปนีและสารสังคหะ  แต่พอเห็นว่าแปลออกพอสมควรแล้วก็หยุดการเรียนคันถธุระ  เรียนวิปัสสนาธุระต่อไป ถึงในระหว่างคันถธุระอยู่ก็เรียนวิปัสสนาไปด้วยเหมือนกัน  เวลาวันแปดค่ำ สิบห้าค่ำ ก็มักไปแสวงหาครูสอนฝ่ายสมถะวิปัสสนาอยู่เสมอ ๆ โดยมากแต่ที่เรียนโดยตรงทีเดียวตั้งแต่บวชใหม่ ๆ ก็เรียนแต่อนุสาวนาจารย์ทีหนึ่ง  บวชแล้วรุ่งขึ้นวันที่สองก็เรียนที่หลวงพ่อเนียม วัดน้อย จังหวัดสุพรรณ ที่สามเจ้าคุณสังวรานุวงษ์ (เอี่ยม) วัดราชสิทธาราม ที่สี่เรียนกับพระครูญาณวิรัติ (โป๊) วัดพระเชตุพน  ที่ห้าเรียนกับพระอาจารย์สิงห์ วัดละครทำ หลังวัดโฆสิตารามได้ตามแบบของท่านสององค์ พระครูญาณวิรัติแลพระอาจารย์สิงห์ ท่านรับรองว่าได้ตามแบบของท่าน  ท่านมอบให้เป็นผู้สอนเขาได้ทั้ง 2 อาจารย์ แต่ก็ยังไม่พอใจที่จะเป็นครูสอนเขา  จึงค้นคว้าหาต่อไปอีกถึงพรรษา 11 ก็สำเร็จในการเล่าเรียนคันถธุระได้พอสมควรแก่ที่ตั้งใจไว้ว่า ต้องเรียนแปลให้ออกจะได้ค้นธรรมในมคธภาษาได้ตามต้องการ  ก่อนแต่จะมาเรียนคันถธุระนั้นได้ตั้งหนังสือใบลานมหาสติปัฏฐานลานยาวไว้ที่วัดสองพี่น้องผูกหนึ่งว่า  ถ้าไปเล่าเรียน คราวนี้ต้องแปลหนังสือผูกนี้ให้ออกจึงเป็นที่พอแก่ความต้องการ  ถ้ายังแปลไม่ออกก็เป็นอันไม่หยุดในการเรียน  แต่พอแปลออกก็หยุดในพรรษาที่ 11 เมื่อหยุดต่อการเรียนปริยัติแล้ว ก็เริ่มทำจริงจังในทางปฏิบัติก็คิดว่าในวัดพระเชตุพนนี้ ในอุโบสถก็ดีมีบริเวณกว้างขวางดีมาก  เป็นสถานที่ควรทำภาวนามาก  แต่มาหวนระลึกถึงอุปการคุณของวัดบางคูเวียงในคลองบางกอกน้อย  เจ้าอธิการชุ่มได้ถวายมูลกัจจายน์และคัมภีร์พระธรรมบทให้ในตอนเล่าเรียนปริยัตินั้น ก็มีอุปการคุณอยู่มาก ควรไปจำพรรษาแล้วจะได้แสดงธรรมแจกแก่ภิกษุ สามเณร อุบาสก อุบาสิกาเป็นบรรณาการอุปการคุณแก่วัดนั้น  จึงได้กราบลาเจ้าคุณสมเด็จพระพุฒาจารย์ (เข้ม) เจ้าอาวาสวัดเชตุพน ไปจำพรรษาวัดบางคูเวียงในพรรษาที่ 12 แต่พอได้กึ่งพรรษาก็มาหวนระลึกขึ้นว่าในเมื่อเราตั้งใจจริง ๆ ในการบวชจำเดิมอายุสิบเก้า  เราได้ปฏิญาณตนบวชจนตาย  ขออย่าให้ตายในระหว่างก่อนบวช  บัดนี้ก็ได้บอกลามาถึง 15 พรรษาย่างเข้าพรรษานี้แล้วก็พอแก่ความประสงค์ของเราแล้ว  บัดนี้ของจริงที่พระพุทธเจ้า ท่านรู้ท่านเห็น  เราก็ยังไม่ได้บรรลุ ยังไม่รู้ไม่เห็น สมควรแล้วที่จะต้องกระทำอย่างจริงจัง 

เมื่อตกลงใจได้ดังนี้แล้ว  วันนั้นเป็นวันกลางเดือน 10 ก็เริ่มเข้าโรงอุโบสถ  แต่เวลาเย็นตั้งสัจจาธิษฐานแน่นอนลงไปว่า ถ้าเรานั่งลงไปครั้งนี้ไม่เห็นธรรมที่พระพุทธเจ้าต้องการเป็นอันไม่ลุกจากที่นี้จนหมดชีวิต  เมื่อตั้งจิตมั่นลงไปแล้วก็เริ่มปรารภนั่ง  จึงได้แสดงความอ้อนวอนแด่พระพุทธเจ้าว่า ขอพระองค์ได้ทรงพระกรุณาโปรดข้าพระพุทธเจ้า ทรงประทานธรรมที่พระองค์ได้ทรงตรัสรู้อย่างน้อยที่สุด แลง่ายที่สุดที่พระองค์ได้ทรงรู้แล้ว แด่ข้าพระพุทธเจ้า  ถ้าข้าพระพุทธเจ้ารู้ธรรมของพระองค์แล้ว เป็นโทษแก่ศาสนาของพระองค์แล้ว ขอพระองค์อย่าทรงพระราชทานเลย  ถ้าเป็นคุณแก่ศาสนาของพระองค์แล้วขอพระองค์ได้ทรงพระกรุณาโปรดพระราชทานแด่ข้าพระองค์  ข้าพระองค์รับเป็นทนายศาสนา ในศาสนาของพระองค์จนตลอดชีวิต แต่พออ้อนวอนเสร็จแล้ว ก็เริ่มปรารภเข้าที่นั่งสมาธิต่อไป  มานึกถึงมดคี่ที่ตามช่องของแผ่นหินที่ยาว ๆ แลบนแผ่นหินบ้าง ไต่ไปมาอยู่บ้างแต่ไม่มากนัก  จึงหยิบขวดน้ำมันก๊าดมาเอานิ้วจุกเข้าที่ปากขวด  แล้วตะแคงขวดให้เปียกนิ้วเข้าแล้วเอามาลากเป็นทางให้รอบตัวจะได้กันไม่ให้มาทำอันตรายในเวลานั่งลงไปแล้ว  แต่พอทางนิ้วที่เปียกน้ำมันนั้นไม่ทันถึงครึ่งของวงตัวที่นั่ง ความคิดอันหนึ่งเกิดขึ้นว่า  ชีวิตสละได้แต่ทำไมยังกลัวมดคี่อยู่เล่า ก็นึกอายตัวเองขึ้นมา เลยวางขวดน้ำมันเข้าที่เลยในเดี๋ยวนั้น  ประมาณครึ่งหรือค่อนคืนไม่มีนาฬิกาไม่แน่ก็เห็นผังของจริงของพระพุทธเจ้า  ซึ่งมีอยู่ในหนังสือธรรมกายที่คุณพระทิพย์ปริญญาเรียบเรียงพิมพ์แจกไปแล้วนั้น ในขณะนั้นก็มาปริวิตกว่าคัมภีร์โรจายังธรรมเป็นของลึกถึงเพียงนี้ใครจะไปคิดคาดคะเนเอาได้  พ้นวิสัยความตรึกนึกคิด ถ้ายังตรึกนึกคิดอยู่ก็เข้าไม่ถึง ที่จะเข้าถึงต้องทำให้รู้ตรึก นึกรู้คิดนั้นหยุดเป็นจุดเดียวกันแต่พอหยุดก็ดับ แต่พอดับแล้วก็เกิด ถ้าไม่ดับแล้วไม่เกิด ตรองดูเถิดท่านทั้งหลาย นี้เป็นของจริง หัวต่อมีเป็นอยู่ตรงนี้  ถ้าไม่ถูกส่วนดังนี้ก็ไม่มีไม่เป็นเด็ดขาด  ความวิตกอยู่ดังนี้สักครู่ใหญ่ ๆ ก็กลัวว่าความมีความเป็นนั้นเลือนไปเสีย จึงเข้าที่ต่อไปใหม่ราวสักสามสิบนาทีก็เห็นวัดบางปลาปรากฏเหมือนตัวเองไปอยู่ที่วัดนั้น  แต่พอชัดดีก็รู้สึกตัวขึ้นมา จึงมีความรู้สึกขึ้นมาว่าจะมีผู้รู้เห็นได้ยากนั้น  ในวัดบางปลานี้จะต้องมีผู้รู้เห็นได้แน่นอนจึงมาปรากฏขึ้นบัดนี้  ต่อแต่นั้นมาก็คำนึงที่ไปสอนที่วัดนั้นอยู่เรื่อย ๆ มาจนถึงออกพรรษารับกฐินแล้วก็ลาสมภาร วัดบางคูเวียงไปสอนที่วัดบางปลา ราวสี่เดือนมีพระทำเป็นสามรูป  คฤหัสถ์สี่คนนี้เริ่มต้นแผ่ธรรมกายของจริงที่แสวงหาได้มาจริงปรากฏอยู่จนบัดนี้

 

ประวัติหลวงพ่อวัดปากน้ำ

 

                เมื่อการบำเพ็ญกุศลทักษิณานุปทานสัตตมวาร และปัญญาสาวารล่วงแล้วมีท่านที่เคารพนับถือมาขอร้องให้พิมพ์ประวัติของเจ้าคุณพระมงคลเทพมุนี แจกจ่ายแก่ท่านที่เคารพนับถือและศิษยานุศิษย์ เพื่อเป็นอนุสรณ์ต่อไป  และบางท่านก็ปรารถนาจะช่วยการกุศลในการพิมพ์นั้นด้วย

                เมื่อความต้องการของส่วนมากเป็นเช่นนั้น  เห็นว่าจำเป็นต้องรวบรวมความเป็นไปตั้งแต่ต้นจนอวสาน จดเหตุการณ์อันเป็นจริงเท่าที่รู้และได้เห็นและต้องวางตนเป็นกลางไม่ให้มีคำยกย่องจนผิดจากความจริง แม้ความจริงนั้น ๆ ถ้าเขียนไว้อาจเป็นเหตุกระทบกระเทือนแก่ผู้อื่นก็จำต้องงด

                ผู้เขียนประวัตินี้ได้อยู่รับใช้เจ้าคุณพระมงคลเทพมุนีมาแต่ครั้งเป็นเด็กวัด  เป็นสามเณรและเป็นภิกษุติดต่อกันมาตลอดกาล แม้ต่างคนต่างอยู่แล้วก็ยังติดต่อและทราบเหตุการณ์อย่างใกล้ชิด โดยมากทราบจากถ้อยคำที่เจ้าคุณพระมงคลเทพมุนีเล่าให้ฟัง  ท่านจะทำกิจการใด ๆ เกี่ยวแก่ส่วนรวมท่านชอบออกความเห็นให้ฟังเป็นเรื่องของอนาคต เมื่อฟังแล้วบางเรื่องก็หนักใจแทน  แต่ครั้นแล้วเหตุการณ์ก็ย่อมเป็นไปตามที่ท่านได้ปรารภไว้เป็นอันรับรองว่าท่านมิได้ฝันเพื่อสร้างวิมานในอากาศ

                เจ้าคุณพระมงคลเทพมุนี  ผู้มีความสำคัญในประวัตินี้ศิษยานุศิษย์ท่านที่เคารพนับถือเรียกว่า “หลวงพ่อวัดปากน้ำ”  ที่ลับหลังถ้าต่อหน้าก็ชอบใช้คำแทนชื่อท่านเสมอ “หลวงพ่อ”  ไม่มีใครใช้คำว่าเจ้าคุณหรือพระเดชพระคุณมากนัก เป็นทั้งนี้ก็น่าจะเรียกกันมาจนชินปาก  ถ้าใครออกชื่อว่า เจ้าคุณพระมงคลเทพมุนีแล้ว แทบจะไม่มีใครรู้จัก เพราะชื่อนั้นท่านได้รับพระราชทานเมื่อ พ.. 2500 นับว่าเป็นเวลาอันสั้นจึงไม่ขึ้นปากขึ้นใจของท่านที่เคารพนับถือ  ได้หันเข้าหาความสะดวกออกนามท่านว่า หลวงพ่อในที่ต่อหน้าเรียกนอกวัดในที่ลับหลังว่า หลวงพ่อวัดปากน้ำ เพื่อความสะดวกแก่ผู้อ่าน ต่อไปจะออกนามเจ้าคุณพระมงคลเทพมุนีว่า “หลวงพ่อวัดปากน้ำ” จนจบประวัติ

 

ประวัติก่อนบวช

                เจ้าคุณพระมงคลเทพมุนี (สด) ท่านเกิดวันที่ 10 ตุลาคม พ.. 2427  ตรงกับวันศุกร์ แรม 6 ค่ำ เดือน 11 ปีวอก ฉศก จุลศักราช 1246  ณ บ้านสองพี่น้อง ตำบลสองพี่น้อง อำเภอสองพี่น้อง จังหวัดสุพรรณบุรี  บ้านตำบลนี้อยู่ฝั่งใต้ตรงกันข้ามกับวัดสองพี่น้อง เป็นบุตรนายเงิน - นางสุดใจ มีแก้วน้อย สกุลของท่านทำการค้าขาย  มีพี่น้องร่วมมารดาบิดา 5 คน คือ

1.        นางดา  เจริญเรือง

2.        เจ้าคุณพระมงคลเทพมุนี (สด  มีแก้วน้อย)

3.        นายใส  มีแก้วน้อย

4.        นายผูก  มีแก้วน้อย

5.        นายสำรวย  มีแก้วน้อย

ญาติพี่น้องของหลวงพ่อวัดปากน้ำ แทบทุกคนนั้นคนสุดท้องตายก่อน แล้วเลื่อนขึ้นมาตามลำดับชั้น  คนหัวปีตายทีหลัง แทบทุกคน  เช่น พี่น้องหลวงพ่อวัดปากน้ำคนที่ 5 ตายก่อน แล้วถึงคนที่ 4 คนที่ 3 แล้วตัวหลวงพ่อ  อันดับที่ 3 นั้นเพิ่งตายก่อนหลวงพ่อไม่ถึงเดือนคล้ายกับว่าจะรักษาระเบียบแห่งการตายไว้ มัจจุราชไม่ยอมให้ลักลั่นเป็นการผิดระเบียบจนบัดนี้เหลือแต่คนที่ 1

 

การศึกษาเมื่อเยาว์วัย

เรียนหนังสือวัดกับพระภิกษุน้าชายของท่าน ณ วัดสองพี่น้อง  เมื่อพระภิกษุน้าชายลาสิกขาบทแล้วได้มาศึกษาอักขรสมัย ณ วัดบางปลา อำเภอบางเลน จังหวัดนครปฐม ในปกครองของพระอาจารย์ทรัพย์ เพราะชาติภูมิของบิดาอยู่ที่บางปลา ปรากฏว่าหลวงพ่อเรียนได้ดีสมสมัยและการศึกษาขั้นสุดทายของวัดในสมัยนั้น ก็คือเขียนอ่านหนังสือขอมได้คล่องแคล่ว อ่านหนังสือพระมาลัยซึ่งเขียนเป็นอักษรขอมเป็นบทเรียนขั้นสุดท้าย อ่านกันไปคนละหลาย ๆ จบ  จนกว่าจะออกจากวัดซึ่งจะเรียกกันสมัยนี้ว่าจบหลักสูตรการศึกษาก็ได้ การศึกษาของหลวงพ่อวัดปากน้ำอยู่ในลักษณะนี้ ท่านมีนิสัยจริงมาตั้งแต่เล็ก ๆ คือตั้งใจเรียนจริง ๆ ไม่ยอมอยู่หลังใคร

 

การอาชีพ

                เมื่อเสร็จการศึกษาแล้ว ออกจากวัดช่วยมารดาบิดาประกอบอาชีพเกี่ยวกับการค้า โดยซื้อข้าวบรรทุกเรือต่อล่องมาขายให้แก่โรงสีในกรุงเทพฯ บ้าง ที่นครชัยศรีบ้าง

                เมื่อสิ้นบุญบิดาแล้วได้รับหน้าที่ประกอบอาชีพสืบต่อมา ท่านเป็นคนรักงานและทำอะไรทำจริง  ทั้งขยันขันแข็ง อาชีพการค้าจึงเจริญโดยลำดับ ทั้งวงศ์ญาติก็อุปการะแทบจะพูดได้ว่า การค้าไม่ต้องลงทุนอะไรมากนัก  เพราะว่าตีราคาข้าวเปลือกตกลงราคากันแล้วขนข้าวลงเรือโดยยังไม่ต้องชำระเงินก่อน  เมื่อขายข้าวแล้วจึงชำระเงินกันได้ อันเกี่ยวแก่การเชื่อใจกัน ท่านประกอบอาชีพนี้ตลอดมา จนปรากฏในยุคนั้นว่าเป็นผู้มีฐานะดีคนหนึ่ง

                ท่านเป็นคนมีนิสัยชอบก้าวหน้ามุ่งไปสู่ความเจริญ ท่านพบกับญาติหรือคนชอบพอแล้วถามถึงการประกอบอาชีพ  ถ้าทราบว่าผู้ใดเจริญขึ้นก็แสดงมุทิตาจิต เมื่อทราบว่าทรงตัวอยู่หรือทรุดลง  ท่านก็จะพูดว่าหากินอย่างไก่  หาได้ไม่มีเก็บอย่างนี้ต้องจนตาย ควรหาอุบายใหม่  เมื่ออายุ 19 ปี ระหว่างที่ทำการค้าอยู่นั้นความคิดอันประกอบด้วยความเบื่อหน่ายเกิดแก่ท่าน  เป็นทั้งนี้ก็น่าจะลำบากใจอันเกี่ยวแก่อาชีพ  เพราะต้องเป็นหัวเรี่ยวหัวแรงทำงานเลี้ยงมารดา และรับผิดชอบในกิจการต่าง ๆ โดยเกิดธรรมสังเวชขึ้นในใจว่า “การหาเงินเลี้ยงชีพนั้นลำบาก บิดาของเราก็หามาอย่างนี้ ต่างไม่มีเวลาว่างกันทั้งนั้น ถ้าใครไม่รีบหาให้มั่งมี  ก็เป็นคนชั้นต่ำ  ไม่มีใครนับหน้าถือตาเข้าหมู่เพื่อนบ้านก็อับอาย ไม่เทียมหน้าเขา บุรพชนต้นสกุลก็ทำมาอย่างนี้เหมือนกัน  จนถึงบิดาเราและตัวเราในบัดนี้ก็คงทำอยู่อย่างนี้ ก็บัดนี้บุรพชนทั้งหลายได้ตายไปหมดแล้ว แม้เราก็จักตายเหมือนกัน  เราจะมัวแสวงหาทรัพย์อยู่ทำไม ตายแล้วเอาไปไม่ได้ บวชดีกว่า”  เมื่อได้โอกาสท่านได้จุดธูปเทียนบูชาพระอธิษฐานว่า “ขอเราอย่าได้ตายเสียก่อนเลย  ขอให้ได้บวชเสียก่อน เมื่อบวชแล้วจะไม่ลาสิกขา  ขอบวชไปจนตลอดชีวิต”  นี้ท่านบอกว่าเริ่มอธิษฐานมาตั้งแต่อายุ 19 ปี

                หลวงพ่อวัดปากน้ำท่านเล่าต่อไปว่า  เมื่อตกลงใจบวชไม่สึกแล้ว จิตคิดเป็นห่วงมารดาเกิดขึ้น  จึงขะมักเขม้นทำงานสะสมทรัพย์เพื่อให้มารดาเลี้ยงชีพไปจนตลอดชีวิต เมื่อจะเทียบราคาเงินในบัดนี้กับสมัยก่อน 90 ปีที่ล่วงมานั้นไกลกันมาก เพราะเมื่อก่อน 90 ปี กล้วยน้ำว้า 100 หวี เป็นราคา 50 สตางค์ สมัยก่อนใช้อัฐเรียกว่า 100 และ 2 สลึง บางคราว 100 เครือต่อเงิน 2.50 บาท  เพราะเงินจำนวนชั่งที่หลวงพ่อวัดปากน้ำหาให้มารดานั้นก็ย่อมมีราคาสูงสุดในสมัยนั้น และย่อมเป็นน้ำเงินที่อาจเลี้ยงชีวิตจนตายได้จริง  ถ้าหากน้ำเงินไม่มีราคาต่ำลงเช่นปัจจุบันนี้  แต่ก็ประหลาดที่มารดาของท่านมีอายุยืนมาจนถึงยุคกล้วยน้ำว้าหวีละบาทกว่า

 

อุปสมบท

                เดือนกรกฎาคม 2449 ต้นเดือน 8 ท่านได้อุปสมบทเวลานั้นอายุย่างเข้า 22 ปี บวช ณ วัดสองพี่น้อง อำเภอสองพี่น้อง จังหวัดสุพรรณบุรี มีฉายาว่า จนฺทสโร

                พระอาจารย์ดี วัดประตูศาล อำเภอเมือง จังหวัดสุพรรณบุรี เป็นพระอุปัชฌายะ

                พระครูวินยานุโยค  (เหนี่ยง  อินฺท-โชโต) เป็นพระกรรมวาจาจารย์

                พระอาจารย์โหน่ง อินฺทสุวณฺโณ  เป็นพระอนุสาวนาจารย์

                คู่สวดอยู่วัดเดียวกัน คือ วัดสองพี่น้อง  อ. สองพี่น้อง  จ. สุพรรณบุรี เมื่ออุปสมบทแล้ว ได้จำพรรษาอยู่วัดสองพี่น้อง 1 พรรษา  ปวารณาพรรษาแล้ว เดินทางมาจำพรรษา ณ วัดพระเชตุพน กรุงเทพฯ เพื่อเล่าเรียนพระธรรมวินัยต่อไป

                การศึกษาของภิกษุสามเณรสมัยนั้น  การเรียนบาลีต้องท่องสูตรก่อน  เมื่อท่องจบสูตรเบื้องต้นแล้ว  จึงเริ่มจับเรียนมูลเริ่มเรียนสนธิขึ้นไป หลวงพ่อวัดปากน้ำเริ่มต้นโดยวิธีนี้ แล้วเรียน นาม สมาส ตัทธิต อาขยาต กิตก์ แล้วเริ่มขึ้นคัมภีร์จับแต่พระธรรมบทไป ท่านเรียนพระธรรมบทจบทั้ง 2 บั้น เมื่อจบ 2 บั้นแล้วกลับขึ้นต้นใหม่ เรียนมงคลทีปนีและสารสังคหะตามความนิยมของสมัย จนชำนาญและเข้าใจและสอนผู้อื่นได้

                เมื่อกำลังเรียนอยู่นั้นท่านต้องพบกับความลำบากมาก สมัยนั้นเรียนกันตามกุฏิ ต้องเดินไปศึกษากับอาจารย์ตามวัดต่าง ๆ เมื่อฉันเช้าแล้วข้ามฟากไปเรียนที่วัดอรุณราชวราราม กลับมาฉันเพลที่วัด เพลแล้วไปเรียนวัดมหาธาตุ ตอนเย็นไปเรียนวัดสุทัศน์บ้าง วัดสามปลื้มบ้าง  กลางคืนเรียนที่วัดพระเชตุพน  แต่ไม่ได้ไปติด ๆ กันทุกวัน มีเว้นบ้างสลับกันไป

                สมัยที่ท่านศึกษาอยู่นั้นกำลังนิยมใช้หนังสือขอมที่จารลงในใบลาน และนักเรียนที่ไปขอศึกษากับอาจารย์นั้น บทเรียนไม่เสมอกัน ต่างคนต่างเรียนตามสมัครใจ  กล่าวคือบางองค์เรียนธรรมบทบั้นต้น บางองค์เรียนบั้นปลาย ยิ่งนักเรียนมาก หนังสือที่เอาไปโรงเรียนก็เพิ่มจำนวนขึ้น เช่น นักเรียน 10 คน เรียนหนังสือกันคนละผูก นักเรียนที่ไปเรียนนั้นก็ต้องจัดหนังสือติดตัวไปครบจำนวนนักเรียนเป็นทั้งนี้ก็เพราะนอกจากเรียนตามบทเรียนของตนแล้ว  เอาหนังสือไปฟังบทเรียนของคนอื่นด้วย  ช่วยให้ตนมีความรู้กว้างขวางขึ้น ฉะนั้นปรากฏว่านักเรียนต้องแบกหนังสือไปคนละหลายผูก แบกจนไหล่ลู่ คือว่าหนังสือเต็มบ่า

                หลวงพ่อวัดปากน้ำเป็นนักเรียนประเภทดังกล่าว ท่านพยายามไม่ขาดเรียน แบกหนังสือข้ามฟากจากท่าประตูนกยูง  วัดพระเชตุพน ไปขึ้นท่าวัดอรุณฯ เข้าศึกษาในสำนักนั้น ท่านเล่าให้ฟังว่าลำบากอยู่หลายปี  ความเพียรของท่านจนชาวประตูนกยูงเกิดความเลื่อมใสได้ปวารณาเรื่องภัตตาหาร คืออาราธนาท่านรับบิณฑบาตเป็นประจำ และขาดเหลือสิ่งใดขอปวารณา ระยะนี้ท่านเริ่มมีความสุขขึ้นเรื่องภัตตาหาร มีแม่ค้าขายข้าวแกงคนหนึ่งจัดอาหารเพลถวายเป็นประจำแม่ค้าคนนี้ชื่อนวม เมื่อหลวงพ่อท่านย้ายมาวัดปากน้ำ แม่ค้าผู้นี้ทุพพลภาพลงเพราะความชรา ขาดผู้อุปการะ ท่านได้รับตัวมาอยู่วัดปากน้ำได้อุปการะทุกวิถีทาง เมื่อสิ้นชีวิตก็ได้จัดการฌาปนกิจศพให้ หลวงพ่อว่าเป็นมหากุศลเมื่อเราอดอยากอุบาสิกานวมได้อุปการะเรา ครั้นอุบาสิกานวมยากจนเราได้ช่วยอุปถัมภ์ ที่สุดต่อที่สุดมาพบกันจึงเป็นมหากุศลอันยากที่จะหาได้ง่าย ๆ

                ท่านเดินทางไปศึกษาในสำนักต่าง ๆ อยู่หลายปี  ครั้นต่อมามีผู้เลื่อมใสท่านมากขึ้น พวกข้าหลวงในวังกรมหมื่นพิชัยมหินทโรดม  ซึ่งชาวบ้านใกล้เคียงเรียกว่าวังพระองค์เพ็ญ เลื่อมใสในท่านเวลาเพลช่วยกันจัดสำรับคาวหวานมาถวายทุกวัน  นับว่าเป็นกำลังส่งเสริมให้สะดวกแก่การศึกษาเป็นอย่างดี  เมื่อได้กำลังในด้านส่งเสริมเช่นนี้  หลวงพ่อจึงจัดการตั้งโรงเรียนขึ้นที่วัดพระเชตุพน โดยใช้กุฏิของท่านเป็นโรงเรียน สมัยนั้นโรงเรียนวัดพระเชตุพนมีหลายแห่ง  ใครมีความสามารถก็ตั้งได้  หลวงพ่อวัดปากน้ำสมัยนั้นท่านได้พระมหาปี วสุตตมะ ผู้นี้มาจากวัดมหาธาตุ จังหวัดพระนครติดตามสมเด็จพระพุฒาจารย์ (เข้ม ธมมฺสโร) มา เมื่อคราวสมเด็จฯ จากวัดมหาธาตุมาเป็นเจ้าอาวาสวัดพระเชตุพน  ท่านตั้งโรงเรียนเองและเข้าศึกษาด้วยตนเอง ด้วยเรียนขึ้นธรรมบทใหม่ ท่านว่าฟื้นความจำทบทวนให้ดีขึ้น มีภิกษุสามเณรเข้าศึกษา 10 กว่ารูป

                การศึกษาทางบาลีเปลี่ยนแปลงไปตามสมัยนิยม  ทางคณะสงฆ์จัดหลักสูตรการศึกษาเริ่มให้เรียนไวยากรณ์  วัดพระเชตุพน ดำเนินตามแนวนั้น และได้รวมการศึกษาเป็นกลุ่มเดียวกัน การศึกษาตามแบบเก่าต้องยุบตัวเองเพื่อให้เข้ายุคไวยากรณ์ โรงเรียนที่กล่าวนี้ก็ระงับไป  หลวงพ่อวัดปากน้ำได้ตั้งใจศึกษาจนเข้าใจตามหลักสูตรนั้น ๆ แต่ไม่ได้แปลในสนามหลวง  แม้การสอบเปลี่ยนจากแปลด้วยปากมาเป็นสอบด้วยการเขียนตอบ ท่านก็ไม่ได้สอบ  เพราะการเขียนท่านไม่ถนัดมากนักและอีกประการหนึ่งท่านไม่ปรารถนาด้วย แต่สำหรับผู้อื่นแล้วท่านส่งเสริมและให้กำลังใจ โดยพูดเสมอว่าการศึกษานั้นเปลี่ยนชีวิตผู้ศึกษาให้สูงกว่าพื้นเดิม  คนที่มีการศึกษาดีจะได้อะไรก็ดีกว่า ประณีตกว่าผู้อื่น คนมีวิชาเท่านั้นได้สมบัติจักรพรรดิใช้ไม่หมด

                ต่อจากนั้นท่านก็มุ่งธรรมปฏิบัติ เบื้องต้นอ่านตำราก่อน โดยมากใช้วิสุทธิมรรค ท่านศึกษาตามแบบแผนเพื่อจับเอาหลักให้ได้ก่อน  ประกอบกับนักศึกษาทางปฏิบัติกับอาจารย์ท่านได้ผ่านอาจารย์มามาก เช่น เจ้าคุณพระมงคลทิพมุนี (มุ้ย)  อดีตเจ้าอาวาสวัดจักรวรรดิ  พระครูญานวิรัติ (โป๊) วัดพระเชตุพน  พระอาจารย์สิงห์ วัดละครทำ จังหวัดธนบุรี  พระอาจารย์ปลื้ม วัดเขาใหญ่ อำเภอท่ามะกา จังหวัดกาญจนบุรี  ใครว่าดีที่ไหนท่านพยายามเข้าศึกษา  เมื่อมีความรู้พอสมควร  ได้ออกจากวัดพระเชตุพนไปจำพรรษาต่างจังหวัด  เพื่อเผยแพร่ธรรมวินัยตามอัธยาศัยของท่าน  แต่ส่วนมากแนะนำทางปฏิบัติการเทศนาท่านใช้ปฏิภาณ

                แหล่งสุดท้ายได้ไปอยู่วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ จังหวัดสุพรรณบุรี คราวหนึ่งโดยท่านเห็นว่าวัดนั้นเป็นที่สงัดสงบ  เหมาะสมแก่ผู้ที่ต้องการความเพียรทางใจ  ไกลจากหมู่บ้านเป็นวัดโบราณมีลักษณะกึ่งวัดร้างอยู่แล้ว  พระพุทธรูปศิลาองค์ใหญ่น้อยนับจำนวนร้อย ถูกทำร้ายเพราะอันธพาลบ้าง  เพราะความเก่าคร่ำคร่าบ้าง พระเศียรหัก แขนหัก ดูเกลื่อนกล่นไปหมด ท่านเกิดความสังเวชในใจ ใช้วิชาพระกัมมัฏฐานแนะนำประชาชน แนะนำผู้มีศรัทธาให้ช่วยปฏิสังขรณ์พระพุทธรูปเหล่านั้น  พรรณาอานิสงฆ์แห่งการเสียสละพระพุทธรูปได้ปฏิสังขรณ์ขึ้นบ้าง แต่เพราะมิใช่น้อย จึงต้องใช้เวลานาน การซ่อมนั้นยังไม่ทันสมความมุ่งหมาย ประชาชนได้เข้าปฏิบัติธรรมกันมาก  สมัยนั้นการปกครองประเทศจัดเป็นมณฑล เจ้าเมืองสุพรรณบุรี และสมุหเทศาภิบาล เกรงว่าจะเป็นการมั่วสุมประชาชน วันหนึ่งสมุหเทศาภิบาลมณฑลนครชัยศรีได้พบกับสมเด็จพระวันรัต (ติสฺส- ทตฺตเถร) วัดพระเชตุพน เวลานั้นดำรงตำแหน่งเป็นเจ้าคณะอำเภอภาษีเจริญ ได้ปรารภถึงเรื่องหลวงพ่อวัดปากน้ำไปทำพระกัมมัฏฐานที่นั่น จะเป็นการไม่เหมาะสมแก่ฐานะ  ขอให้ทางคณะสงฆ์พิจารณาเรียกกลับ  หลวงพ่อวัดปากน้ำจึงจากวัดพระศรีรัตนมหาธาตุมาด้วยความเคารพในการปกครอง  แล้วมาอยู่วัดสองพี่น้อง จังหวัดเดียวกัน

                วัดสองพี่น้อง พระเถระในวัดนั้นไม่เห็นความสำคัญในการศึกษา มีบางท่านสนใจแต่ไม่สามารถจะจัดการไปได้ เพราะพระเถระส่วนใหญ่ไม่ส่งเสริม  ผู้สนใจก็ส่งภิกษุสามเณรผู้ใคร่ต่อการศึกษามาเล่าเรียนที่กรุงเทพฯ  หลวงพ่อวัดปากน้ำมาอยู่วัดสองพี่น้องได้เป็นกำลังตั้งโรงเรียนนักธรรมขึ้น  โดยไม่ครั่นคร้ามต่ออุปสรรคใด ๆ ได้ผลสืบต่อมาจนบัดนี้และท่านได้ชักชวนตั้งมูลนิธิเพื่อการศึกษาขึ้น  โดยมีคณะกรรมการมูลนิธินั้นได้เป็นทุนการศึกษามาจนทุกวันนี้   นับว่าท่านได้ทำความดีไว้แก่วัดสองพี่น้องเป็นเดิมมา

                สมเด็จพระวันรัต (ติสฺสทตฺตเถร) วัดพระเชตุพน  ได้ดำรงตำแหน่งเจ้าคณะอำเภอภาษีเจริญ จังหวัดธนบุรีในยุคนั้น  วัดปากน้ำเป็นพระอารามหลวงวัดหนึ่งในอำเภอนั้นว่างเจ้าอาวาสลง พระคุณท่านหวังจะอนุเคราะห์หลวงพ่อวัดปากน้ำให้มีที่อยู่เป็นหลักฐานหวังเอาตำแหน่งเจ้าอาวาสผูกหลวงพ่อไว้วัดปากน้ำ  เพื่อไม่ให้เร่ร่อนไปโดยไม่มีที่อยู่เป็นหลักแหล่ง  ครั้งแรกท่านได้พยายามปัดไม่ยอมรับหน้าที่  แต่ครั้นแล้วก็จำต้องยอมรับด้วยเหตุผล

ก่อนจะส่งไปนั้น  สมเด็จพระวันรัตตั้งข้อแม้ให้หลายข้อ  เช่น ห้ามแสดงอภินิหารและทำการเกินหน้า  พระคณาธิการวัดใกล้เคียง  ให้เคารพการปกครองตามลำดับ ให้อดทนเพื่อความสงบ และไม่ให้ใช้อำนาจอย่างรุนแรง

                การที่เจ้าคณะอำเภอเอาความมั่นสัญญากับหลวงพ่อวัดปากน้ำเช่นนั้น  เพราะเห็นว่าหลวงพ่อวัดปากน้ำ ชอบทำสิ่งที่ตนเห็นว่าดีงาม  ไม่ชอบอยู่เฉย ๆ โดยไม่ทำกิจอะไรให้เป็นประโยชน์ขึ้นแม้แก่ตัวเอง  อนึ่งเจ้าคณะอำเภอได้ปกครองอำเภอนี้มานาน ซาบซึ้งถึงอัธยาศัยและความเป็นไปในอำเภอนั้นได้ดี  เพราะจิตปรานีจะไม่ให้เกิดความกระทบกระเทือนแก่ผู้ใด  หวังความสงบในการปกครองเป็นหลัก เบื้องต้นหลวงพ่อวัดปากน้ำท่านยอมรับด้วยดี เป็นทั้งนี้ก็เนื่องด้วยยังไม่เคยประสบความขัดข้องเนื่องด้วยยังไม่เคยปกครองวัดมาก่อน

                .. 2459  วันเดือนจำไม่ได้ ท่านได้จากวัดพระเชตุพนในฐานะเป็นผู้รักษาการเจ้าอาวาสวัดปากน้ำ  โดยเรือยนต์หลวงซึ่งกรมศาสนาจัดถวายเพื่อเป็นเกียรติยศแก่พระอารามหลวง  มีพระอนุจรติดตามมา 4 รูป  ทางกรมได้จัดสมณบริขารถวายเจ้าอาวาสและนิตยภัตรอีก 4 เดือน  เดือนละ 30 บาท พระอนุจร 4 รูป รูปละ 20 บาท  เจ้าคณะอำเภอภาษีเจริญนำมาส่งถึงวัดปากน้ำพร้อมด้วยพระเถรานุเถระและพระคณาธิการในอำเภอนั้นมากรูป  มีคฤหัสถ์ชายหญิงหลายคนมาต้อนรับ  ก่อนจะมาวัดปากน้ำ  ท่านได้เป็นฐานานุกรมของเจ้าคุณพระศากยยุต-ติยวงศ์  เจ้าคณะอำเภอในตำแหน่งสมุห์ด้วย  สภาพของวัดปากน้ำสมัยนั้นทุกอย่างไม่เรียบร้อย  มีสภาพกึ่งวัดร้างเป็นที่ควรแก้ไขให้เป็นวัดสภาพงาม  เบื้องต้นหลวงพ่อวัดปากน้ำได้ประชุมพระภิกษุสารเณรที่อยู่เดิมและมาใหม่  ท่านให้โอวาทปรับความเข้าใจแก่กันว่า

                “เจ้าคณะอำเภอส่งมาเพื่อให้รักษาวัด  และปกครองตักเตือนว่ากล่าวผู้อยู่วัดโดยพระธรรมวินัย อันจะให้วัดเจริญได้ ต้องอาศัยความพร้อมเพรียง และเห็นอกเห็นใจกัน จึงจะทำความเจริญได้  ถิ่นนี้ไม่คุ้นเคยกับใครเลย  มาอยู่นี้เท่ากับถูกปล่อยโดยไม่รู้ว่าจะหันหน้าไปพึ่งใคร เพราะต่างไม่รู้จักกัน

                แต่ก็มั่นใจว่า ธรรมที่พวกเราปฏิบัติตรงต่อพระพุทธโอวาท จะประกาศความราบรื่นและรุ่งเรืองให้แก่ผู้มีความประพฤติเป็นสัมมาปฏิบัติ  ธรรมวินัยเหล่านั้นจะกำจัดอธรรมให้สูญสิ้นไป

                พวกเราบวชกันมาคนละมาก ๆ ปี ปฏิบัติธรรมเข้าขั้นไหน มีพระปาติโมกข์เรียบร้อยอย่างไร  ทุกคนทราบความจริงของตนได้ ถ้าเป็นไปตามแนวพระธรรมวินัยก็น่าสรรเสริญ ถ้าผิดพระธรรมวินัยก็น่าเศร้าใจ เพราะตนเองก็ติเตียนตนเอง  ได้เคยพบมาบ้าง แม้บวชตั้งนานนับเป็นสิบ ๆ ปี ก็ไม่มีภูมิจะสอนผู้อื่น  จะเป็นที่พึ่งของศาสนาก็ไม่ได้ ได้แต่อาศัยศาสนาอย่างเดียว  ไม่ทำประโยชน์ให้เกิดแก่ตนและแก่ท่าน  ซ้ำร้ายยังทำให้พระศาสนาเศร้าหมองอีกด้วย  บวชอยู่อย่างนี้เหมือนตัวเสฉวน (เรื่องเสฉวนนี้หลวงพ่อท่านชอบพูดบ่อย ๆ ต่อมาก็หายไป) จะได้ประโยชน์อะไรในการบวช ในการอยู่วัด

                ฉันมาอยู่วัดปากน้ำ จะพยายามตั้งใจประพฤติให้เป็นไปตามแนวพระธรรมวินัย พวกพระเก่า ๆ จะร่วมกันก็ได้  หรือจะไม่ร่วมด้วยก็แล้วแต่อัธยาศัย  ฉันจะไม่รบกวนด้วยอาการใด  ๆ เพราะถือว่าทุกคนรู้สึกผิดชอบด้วยตนเองดีแล้ว ถ้าไม่ร่วมใจก็ขออย่าขัดขวาง ฉันก็จะไม่ขัดขวางผู้ไม่ร่วมมือเหมือนกัน ต่างคนต่างอยู่ แต่ต้องช่วยกันรักษาระเบียบของวัด คนจะเข้าจะออกต้องบอกให้รู้  ที่แล้วมาไม่เกี่ยวข้องเพราะยังไม่อยู่ในหน้าที่ จะพยายามรักษาเมื่ออยู่ในหน้าที่”  นี้เป็นโอวาทที่หลวงพ่อให้แก่ภิกษุสามเณร อุบาสก อุบาสิกาเมื่อไปปกครองวัดนั้น

                ครั้นต่อมาไปถูกมรสุมขนาดหนัก โอวาทนั้นกลายเป็นคำพูดที่อวดดีไป  แต่หลวงพ่อวัดปากน้ำท่านทำเป็นไม่รู้เท่าทัน  ไม่ปริปากโต้แย้งอย่างไร แต่ภายในเร่งรัดกวดขันภิกษุสามเณรยิ่งขึ้น  แต่กวดขันได้แต่พวกที่ติดตาม และภิกษุสามเณรที่เข้าสำนักใหม่  เปิดการสอนกัมมัฏฐานเป็นหลักฐานขึ้น  ประชาชนต้อนรับด้วยปสาทะแต่ส่วนมากเป็นชาวบ้านตำบลเมืองอื่น  และมาจากที่ไกล ส่วนข้างเคียงก็มีบ้าง  เวลาย่ำค่ำแล้วมีการอบรมภิกษุสามเณร อุบาสก อุบาสิกาทุกวัน  แล้วบำเพ็ญสมณธรรมด้วย ความดีเริ่มฉายรัศมีขึ้นความเดือดร้อนก็เป็นเงาแฝงมา  เด็ก ๆ ที่ไม่ได้รับการศึกษา รบกวนวัดมากแทบไม่มีเวลาว่าง  ที่ชวนกันมาเอะอะในวัดและยิงนกเล่นเป็นภัยแก่วัด  ครั้นจะตักเตือนว่ากล่าวหรือใช้อำนาจ ก็ไม่แน่ว่าจะเกิดความราบรื่น เพราะชาวบ้านแถวนั้นยังไม่เกิดความนิยมในท่าน  เขานิยมพระพวกเก่ามากกว่า

                ท่านพูดออกมาค่ำหนึ่ง เด็ก ๆ ที่ไร้การศึกษาเป็นคนรักชาติ มาเที่ยวรังแกวัด ต่อไปก็กลายเป็นพาล  ไม่ช้าท่านได้ตั้งโรงเรียนราษฎร์สำหรับวัดขึ้น  โดยหาทุนค่าครูเอง ได้อุปการะจากท่านผู้หญิงสุธรรมมนตรี (กิมไล้  สุจริตกุล) บ้าง หลวงฤทธิ์ณรงค์รอน  ธนบดีในคลองบางหลวงบ้านอยู่ข้างวัดสังข์กระจายบ้าง  จากนายต่าง บุณยมานพ  ธนบดีตลาดพลูบ้าง  พระภิรมย์ราชาวาจรงค์  บ้านตรงข้ามวัดและท่านผู้มีศรัทธาอีกมากคน ทางกรมการอำเภอส่งเสริมให้กิจการของโรงเรียนดำเนินไปโดยสะดวก

                นักเรียนจากจำนวน 10 เป็นจำนวน 100 จนถึง 300 เศษให้ได้รับการศึกษาโดยไม่ต้องเสียค่าเล่าเรียน  ภาวะของวัดปากน้ำค่อยดีขึ้น  ผู้ปกครองเด็กเห็นบุญคุณของท่านเกิดความเลื่อมใส บางคนพูดว่าหลวงพ่อดีมาก  ลูกหลานผมได้เข้าโรงเรียน  เพราะหลวงพ่ออนุเคราะห์  นโยบายของหลวงพ่อวัดปากน้ำเป็นเบื้องต้นให้คนเกรงใจวัด  และเห็นบุญคุณของวัด  การเกะกะระรานในวัดค่อย ๆ จางไป  บัดนี้แทบพูดได้ว่าไม่มีคนรังแกวัด  ต่อมาทางปกครองได้ใช้พระราชบัญญัติประถมศึกษา  ทางรัฐบาลได้จัดโรงเรียนสถานการศึกษาทั่วถึงกัน ประจวบกับเจ้าอาวาสวัดขุนจันท์ว่างลง  เจ้าคณะจังหวัดธนบุรีมอบให้หลวงพ่อวัดปากน้ำรักษาการวัดขุนจันท์  ท่านได้ย้ายโรงเรียนภาษาไทยจากวัดปากน้ำไปตั้งการสอนที่วัดขุนจันท์  ต่อมาทางวัดเห็นว่าหมดความจำเป็น จึงเลิกกิจการด้านนี้ มอบให้รัฐบาลรับภาระ  หลวงพ่อหันมาจัดการศึกษาทางบาลีและทางปฏิบัติธรรมต่อไป

                ต่อจากนั้นได้เริ่มจัดการศึกษา นักธรรมและบาลีประจำสำนัก ครั้งแรกนักเรียนบาลีไปเรียนต่างวัด  เช่น วัดอนงค์ วัดกัลยาณมิตร วัดประยูรวงศ์ วัดมหาธาตุ วัดพระเชตุพน จังหวัดพระนคร  ตามแต่นักเรียนจะสมัครใจสำนักไหน  สมัยนั้น  การคมนาคมใช้เรือจ้างและเรือยนต์ จังหวัดธนบุรียังไม่มีถนน สะพานพระพุทธยอดฟ้าฯ ยังไม่ได้สร้าง  นักเรียนต้องลำบากด้วยการเดินทาง  แต่สำเร็จด้วยการพยายามของนักเรียน  วัดเพียงแต่ส่งเสริมและอุปการะ  มีนักธรรมและเปรียญประจำสำนักขึ้น และเป็นมาด้วยการลำบาก  การอบรมจิตใจดำเนินคู่กันมา ใครต้องการเรียนปริยัติเรียน ใครต้องการปฏิบัติธรรมปฏิบัติ ย่อมศึกษาได้ตามอัธยาศัย  ไม่ได้อย่างเดียวคือไม่ยอมให้อยู่เปล่า  ไม่ศึกษา ไม่ปฏิบัติก็ทำหน้าที่การบริหารไป  กิจการของท่านอยู่ในความเพ่งเล็งของประชาชน  โดยวิธีนี้ย่อมเป็นที่ภาคภูมิใจของท่านนัก  ท่านพูดว่าดอกไม้ที่หอมไม่ต้องเอาน้ำหอมมาพรมก็หอมเอง ใครจะห้ามไม่ได้  ซากศพไม่ต้องเอาของเหม็นมาละเลงใส่ ซากศพก็ต้องแสดงกลิ่นศพให้ปรากฏ ปิดกันไม่ได้  เพราะขาดแคลนเรื่องอาหารการบริโภคมีอยู่ประจำ  หลวงพ่อวัดปากน้ำคิดแก้ไข ด้วยวิธีเลี้ยงภิกษุสามเณรทั้งวัด  โดยท่านรับภาระทั้งสิ้น ท่านเคยพูดว่ากินคนเดียวไม่พอกิน กินมากคนกินไม่หมด  พวกแกคอยดูสำเร็จซีน่า  อันความจริงส่วนตัวท่านพอมีแก่สภาพ  แต่อัธยาศัยที่ทนอยู่ไม่ได้  จึงตั้งโรงครัววัดขึ้น เพื่ออุปการะแก่ผู้ปฏิบัติธรรม และนักศึกษาปริยัติ  ท่านได้ปฏิบัติการเลี้ยงพระมาตั้งแต่ พ.. 2459 จนถึง พ.. 2502 อันเป็นวันมรณะภาพ  เริ่มแต่จำนวนภิกษุสามเณร 20-30 รูป จนถึง 500 รูปเศษ

                การอบรมภิกษุสามเณร คฤหัสถ์ บรรพชิตนั้น ถือเป็นกิจสำคัญของหลวงพ่อวัดปากน้ำ  เมื่อ พ.. อะไรจำไม่ได้ เกิดเรื่องอาชญากรรมขึ้นในวัด วันนั้นพระกมล ศิษย์ที่ถูกใจของท่านในด้านเทศนาใช้ปฏิภาณและด้านปฏิบัติชั้นดีได้เทศนาหัวข้อ ธรรมเกี่ยวแก่พระกัมมัฏฐานอยู่  หลวงพ่อฟังอยู่ด้วย (ต่อมาหลวงพ่อได้ส่งพระกมลนี้ไปอยู่จังหวัดเพชรบุรี เพื่อเผยแผ่ธรรม ทำงานอยู่ 3-4 ปี ก็ถึงมรณะภาพ)  เมื่อเสร็จการอบรมแล้วประมาณเวลา 20.00 . ต้องกลับยังที่พักของตน มีผู้ลอบสังหารหลวงพ่อวัดปากน้ำที่หน้าศาลาการเปรียญขณะที่ท่านออกมาจากศาลาจะกลับกุฏิ  ผู้ร้ายใช้ปืนยิงท่านถูกจีวรท่านทะลุ 2 รู ยิงนายพร้อม อุปัฎฐากผู้ติดตามหลังถูกที่ปากทะลุแก้มเป็นบาดแผลสาหัสแต่ไม่ถึงแก่กรรม  ท่านรอดมาได้อย่างน่าอัศจรรย์ น่าจักเป็นเทวดาผู้รักษาวัดปากน้ำยังต้องการท่านอยู่  จึงให้คลาดแคล้วอันตรายแห่งชีวิตอย่างหวุดหวิด  ถ้าท่านสิ้นชีวิตในขณะนั้น  วัดปากน้ำก็น่าจักไม่มีความหมายอะไรสำหรับท่านและคนทั่วไป

                ระยะนี้ความตึงเครียดกับเจ้าคณะอำเภอภาษีเจริญทวีขึ้นอีก  เข้ากันไม่ติดดุจขมิ้นกับปูน  ทางเจ้าคณะอำเภอว่าวัดปากน้ำผิดสัญญากันไม่ทำตามโอวาท  ทางวัดปากน้ำก็ว่า จะให้งอมืองอเท้านั้นไม่ได้ประโยชน์ตนประโยชน์ท่าน  ชีวิตเป็นหมันท่านพูดแข็งแรงมากฟังท่านแล้วก็หนักใจ  แล้วท่านก็ดำเนินปฏิปทารุดหน้าต่อไปคำว่าถอยหลังท่านไม่เคยใช้  สมัยกำลังตั้งเนื้อตั้งตัวท่านคิดก้าวหน้าไปไกลมาก  กล่าวคือมีความตั้งใจมั่นในการศึกษาพูดมาไม่น้อยกว่า 20 ปีว่าจะสร้างโรงเรียนถาวรขนาด 3 ชั้น  จุนักเรียนได้ 1,000 คน 2 ชั้นล่างให้เรียนปริยัติ  ชั้นที่ 3 จะให้เรียนปฏิบัติธรรม ถ้าหลังเดียวไม่พอจะสร้างขึ้นอีก 1 หลังขนาดเดียวกัน ได้ฟังท่านสร้างวิมานบนอากาศมานาน ฟังแล้วก็ไม่ได้ใส่ใจ  เพราะเกิดความคิดเห็นว่าย่อมเป็นไปไม่ได้และปรารภต่อไปว่า  เมื่อสร้างโรงเรียนสำเร็จแล้วจะจัดการฉลองมีแจง 500 โดยหาเจ้าภาพจัดสำรับคาวหวานองค์ละคู่ สมณบริขารพร้อมรวม 500 ชุด เท่าจำนวนพระ ถ้าการเนิ่นช้าถึง พ.. 2500 จะจัดการฉลองโดยอาราธนาพระจำนวน 2.500 รูปพร้อมด้วยสมณบริขารดังกล่าวแล้วครบชุด เมื่อเสร็จแล้วสำรับคาวหวานขอถวายไว้สำหรับวัด  วัดปากน้ำก็จะสมบูรณ์ด้วยเครื่องใช้เป็นประโยชน์แก่วัดต่อไป และพูดแถมท้ายว่า “แกคอยดู จะสนุกกันใหญ่”

                หลวงพ่อวัดปากน้ำอยู่ในลักษณะพูดจริงทำจริง  และไม่ใคร่ฟังเสียงใครคัดค้าน  เมื่อท่านมองเห็นช่องจะสำเร็จ ฉะนั้นโรงเรียนทันสมัยหลังหนึ่งจึงเกิดขึ้นในวัดปากน้ำ เป็นตึก 3 ชั้น จริงดังพูดพร้อมด้วยเครื่องประดับตกแต่งอย่างดียิ่งและทันสมัย  มีห้องเรียน ห้องน้ำ ห้องส้วมประจำชั้น  มีเครื่องอุปกรณ์การศึกษาชั้น 1 ครบบริบูรณ์สมแก่นักเรียนจำนวนไม่น้อยกว่าที่ได้ดำริไว้  ชั้นบนเปิดเป็นห้องโถงเพื่อปฏิบัติพระกัมมัฏฐานสมจริงดังปณิธานที่ได้ตั้งไว้  เป็นโรงเรียนตึกคอนกรีตเสริมเหล็กสูง 3 ชั้น ยาว 29 วา 2 ศอก กว้าง 5 วา 1 ศอก  ค่าก่อสร้าง 2,598,110.39 บาท (สองล้านห้าแสนเก้าหมื่นแปดพันหนึ่งร้อยสิบบาทสามสิบเก้าสตางค์)  ติดไฟฟ้าและพัดลมทันสมัย  โรงเรียนหลังนี้เป็นพยานแห่งความฝันของหลวงพ่อวัดปากน้ำว่า “มิใช่ดีแต่พูด ย่อมทำดีตามพูดด้วย”  จึงควรแก่คำสรรเสริญยิ่งนัก แต่การฉลองนั้นท่านรอ 25 ศตวรรษ  เมื่อใกล้ 25 ศตวรรษ  ท่านเกิดอาพาธไม่สามารถจะดำเนินงานตามเจตนาได้  โรงเรียนหลังนี้เป็นประโยชน์แก่คณะสงฆ์มาก เพราะเมื่อก่อนนั้นการสอบนักธรรมหมุนเวียนไปวัดโน้นบ้าง วัดนั้นบ้าง แล้วแต่เจ้าคณะอำเภอจะสั่งไป  ได้รับความขัดข้องประการต่าง ๆ บางแห่งใกล้บางแห่งก็ไกล ไม่สะดวกด้วยสถานที่สอบ

                เมื่อโรงเรียนวัดปากน้ำสำเร็จเรียบร้อยแล้ว  ทางคณะสงฆ์ได้ย้ายการสอบจากที่อื่นมาเปิดสนามสอบที่วัดปากน้ำ  รวมสอบแห่งเดียวในอำเภอภาษีเจริญ ธนบุรี เป็นการสะดวกแก่นักเรียนทุกประการ  บางวันก็มาฉันเพลที่วัดปากน้ำเสียทีเดียว  เป็นสถานที่สอบประจำทุกปีมา

                เมื่อวันที่ 13 พฤษภาคม 2502  เป็นวันครบรอบ 100 วัน  นับแต่หลวงพ่อวัดปากน้ำถึงแก่มรณะภาพ  ศิษยานุศิษย์ท่านที่เคารพนับถือได้บำเพ็ญกุศลสตมวารตามศาสนพิธีได้มีเทศน์ปฐมสังคายนาแจง 500  โดยหาเจ้าภาพรับเป็นองค์อุปถัมภ์ 500 คน บริจาคจตุปัจจัยคนละ 100 บาท  เมื่อปัจจัยเหลือจากการใช้จ่ายแล้ว  จะรวบรวมไว้เป็นทุนพระราชทานเพลิงศพต่อไป  ทั้งนี้ช่วยกันสนองความตั้งใจของหลวงพ่อวัดปากน้ำให้เป็นผลสำเร็จ  แม้ท่านมรณะภาพแล้ว  ก็ยังภูมิใจว่าหลวงพ่อได้กระทำ เพราะปรารภคุณสมบัติของท่านเป็นมูลเหตุ  และแจงห้าร้อยนี้ย่อมเป็นไปเรียบร้อยสมเกียรติของท่านทุกประการ

                การปฏิบัติธรรมด้านพระกัมมัฏฐาน  ถือว่าเป็นงานใหญ่ในชีวิตของท่าน ด้านคันถธุระมอบให้ศิษย์ที่เป็นเปรียญดำเนินงานไป  นักปริยัตินักปฏิบัติเพิ่มจำนวนยิ่งขึ้น  เพราะท่านมีความปรารถนาไว้ตั้งแต่มาปกครองวัดปากน้ำและได้ปฏิญาณในพระอุโบสถว่า “บรรพชิตที่ยังไม่มา ขอให้มา ที่มาแล้ว ขอให้อยู่เป็นสุข”  ฉะนั้นใครจะบ่ายหน้ามาพึ่งท่าน จึงไม่ได้รับคำปฏิเสธกลับไป ใครพูดถึงจำนวนภิกษุสามเณรว่ามากมายเกินไป  ท่านดีใจกลับหัวเราะพูดว่า “เห็นคุณพระพุทธศาสนาไหมล่ะ”  ถ้าพูดถึงเรื่องนี้เป็นถูกอารมณ์มากทีเดียว  ท่านไม่พูดว่าเลี้ยงไม่ไหว  มีแต่พูดว่า “ไหวซิน่า”  แล้วก็หัวเราะ คิดว่าท่านคงปลื้มใจที่ความคิดความฝันของท่านเป็นผลสำเร็จขึ้น

                การบำเพ็ญสมณธรรม ด้วยการเจริญพระกัมมัฏฐานกำลังแผ่รัศมีไปไกล ประชาชนต้อนรับการปฏิบัติ ภิกษุสามเณรต่างจังหวัดมากขึ้น  เกียรติคุณก็แพร่หลาย วันธรรมสวนะ จะเห็นคนลงเรือจ้างจากปากคลองตลาดมาวัดปากน้ำไม่ขาดสาย  จนพวกเรือจ้างดีใจไปตาม ๆ กัน เพราะเพิ่มรายได้แก่ผู้มีอาชีพทางนั้น  วันพฤหัสบดีเป็นวันเรียนและเริ่มปฏิบัติ วันนี้ก็มีคนมาก วันละหลาย ๆ สิบคนก็มี ยิ่งทางรถสะดวกคนยิ่งมากขึ้น

                ผู้ปฏิบัติคนใดเห็นธรรมด้วยปัญญาของตน ท่านบอกว่าได้ธรรมกาย อันคำว่าธรรมกายนั้น เป็นคำที่แปลกหูคนเอามาก ๆ เพราะเป็นชื่อที่ไม่มีใครสนใจ ผู้ไม่ทันคิดก็เหมาเอาว่าหลวงพ่อวัดปากน้ำอุตริบัญญัติขึ้น ใช้เฉพาะวิธีการของท่าน คำว่าธรรมกายเป็นที่เย้ยหยันของผู้ไม่ปรารถนาดีต่อใคร บางคนก็ว่าอวดอุตริมนุสฺสธรรม  พูดเหยียดหยามว่าใครอยากเป็นอสุรกายจงไปเรียนธรรมกาย  วัดปากน้ำ ข่าวนี้ก็ทราบถึงหลวงพ่อวัดปากน้ำเหมือนกัน  ท่านยิ้มรับถ้อยคำเช่นนั้น ไม่มีปฏิกิริยาใด ๆ แสดงให้เห็น  หลวงพ่อพูดว่า น่าสงสารพูดไปอย่างไร้ภูมิ ไม่มีที่มาเขาจะบัญญัติขึ้นได้อย่างไรเป็นถ้อยคำของคนเซอะ ท่านว่าอย่างนั้น

                เมื่อมีเสียงวิพากวิจารณ์คำว่า “ธรรมกาย”  เช่นนั้นและพูดไปในแนวที่ทำลายท่าน นิสัยที่ไม่ยอมแพ้ใครอันมีมาแต่กำเนิด  หลวงพ่อวัดปากน้ำใช้คำว่าธรรมกายเป็นสัญลักษณ์ของสำนักกัมมัฏฐานวัดปากทีเดียว  เอาคำว่าธรรมกายขึ้นเชิดชู ศิษยานุศิษย์รับเอาไปเผยแผ่ทั่วทิศและอิทธิพลของคำว่า “ธรรมกาย” นั้นไปแสดงความอัศจรรย์ถึงทวีปยุโรป  ถึงกับศาสตราจารย์วิลเลียมต้องเหาะมาศึกษาและอุปสมบท ณ วัดปากน้ำ เป็นคนแรกที่ชาวยุโรปมาอุปสมบทเป็นพระภิกษุในเมืองไทย  นายวิลเลียมนี้เป็นชาวอังกฤษ

                คำว่าธรรมกายเป็นคำที่ระคายหูของคนบางพวก จึงยกเอาคำนั้นมาเสียดสีเพื่อให้รัศมีวัดปากน้ำเสื่อมคุณภาพ  หลวงพ่อวัดปากน้ำพูดว่า เรื่องตื้น ๆ ไม่น่าตกใจอะไร ธรรมกายเป็นของจริง ของจริงนี้จะส่งเสริมให้วัดปากน้ำเด่นขึ้นไม่น้อยหน้าใคร พวกแกคอยดูไปเถิด ดูเหมือนว่าไม่มีใครช่วยแก้แทนท่าน  แต่คำว่า “ธรรมกาย” นั้นย่อมซาบซึ้งแจ่มแจ้ง เมื่อหลวงพ่อวัดปากน้ำได้มรณะภาพแล้ว กล่าวคือเมื่อทำบุญ 50 วัน ศพของพระคุณท่าน คณะเจ้าภาพได้อาราธนาเจ้าคุณพระธรรมทัศนาธร วัดชนะสงครามมาแสดงธรรม  เจ้าคุณพระธรรมทัศนาธรได้ชี้แจงว่า คำว่าธรรมกายนั้นมีมาในพระสุตตันตปิฎก  ท่านอ้างบาลีว่า  ตถาคตสสฺ วาเสฎฐ เอตํ มฺมกาโยติ วจนํ  ซึ่งพอจะแปลความได้ว่า “ธรรมกายนี้เป็นชื่อของตถาคต  ดูกรวาเสฎฐะ” ทำให้ผู้ฟังเทศน์เวลานั้นหลายร้อยคนชื่นอกชื่นใจเป็นอย่างยิ่ง ทุกคนกราบสาธุการแด่เจ้าคุณพระธรรมทัศนาธร  และประหลาดใจว่าทำไมเจ้าคุณพระธรรมทัศนาธรจึงทราบประวัติและการปฏิบัติของหลวงพ่อวัดปากน้ำได้ถูกต้อง

                พระธรรมทัศนาธรตอบว่า “อ้าว ไม่รู้หรือผมติดต่อกับท่านมานานแล้ว  หลวงพ่อวัดปากน้ำข้ามฟากไปฝั่งพระนครแทบทุกคราว ไปหาผมที่วัดชนะสงคราม  และผมก็หมั่นข้ามมาสนทนากับเจ้าคุณวัดปากน้ำ  การที่หมั่นมานั้น เพราะได้ยินเกียรติคุณว่ามีพระเณรมาก  แม้ตั้ง 4-5 ร้อยรูป ก็ไม่ต้องบิณฑบาตฉัน วัดรับเลี้ยงหมด อยากจะทราบว่าท่านมีวิธีการอย่างไรจึงสามารถถึงเพียงนี้  และก็เลยถูกอัธยาศัยกับท่านตลอดมา”  เมื่อทราบความจริงเช่นนั้น  ทุกคนก็หายข้องใจ  ท่านเจ้าคุณมงคลเทพมุนีเคยพูดถึงเจ้าคุณพระธรรมทัศนาธรเสมอว่าองค์นี้ใช้ได้ ๆ โดยที่ไม่ทราบว่าท่านหมายความว่าอย่างไร

                หลวงพ่อวัดปากน้ำ มีวาทะตรงกับใจเมื่อจะพูดอะไรก็พูดโดยไม่สะทกสะท้านและไม่กลัวคำติเตียนด้วย  เช่นครั้งหนึ่งมีฉันเพลที่วัดปากน้ำ  วันนั้นประชาชนมากร่วมใจบริจาคทานแก่ภิกษุสามเณรทั้งวัดเป็นกรณีพิเศษ  เมื่อประเคนอาหารเรียบร้อยแล้ว  มีพ่อค้าตลาดสำเพ็งผู้มั่งคั่งคนหนึ่งมากราบและถามว่า “หลวงพ่อขอรับ วันนี้จะมีผู้บริจาคสร้างกุฏิเพื่อพระกัมมัฏฐานบ้างไหม   ชาวบ้านไม่น้อยกว่า 20 คนที่นั่งใกล้ ๆ ได้ยินคำถามนั้น คิดว่าคงตั้งใจฟังคำตอบของหลวงพ่อต่างทอดสายตามามองหลวงพ่อเพื่อฟังคำตอบ

                หลวงพ่อมีดวงหน้ายิ้มแย้มแจ่มใส  หลับตาสัก 5 นาที  ครั้นแล้วตอบทันทีว่า “มี” ผู้ถามได้ถามย้ำต่อไปว่ากี่หลัง  ตอบว่า 2-3 หลัง  และย้ำอีกว่าต้องได้แน่  เวลานั้นผู้เขียนฉันภัตตาหารไม่มีรส  โกรธผู้ถามว่าช่างไม่มีอัธยาศัย  คำถามเช่นนั้นเท่ากับเอาโคลนมาสาดหลวงพ่อ  เมื่อต้องการทราบควรถามเฉพาะ 2 ต่อ 2 และโกรธหลวงพ่อว่า ช่างไม่มีปัญญาแก้ปัญหาเฉพาะหน้า คิดว่าทำไมนะหลวงพ่อจึงไม่พูดว่า  เวลานี้ยังไม่เป็นโอกาสที่จะพยากรณ์คำถามนั้น  ที่ตอบออกไปว่าจะมีผู้บริจาค 2-3 หลังนั้น  หมิ่นต่ออันตรายมากนัก อาจเป็นคำพูดที่ฆ่าตนเองด้วยดาบของตน  เวลานั้นก็เอาใจช่วยหลวงพ่อขอให้มีผู้บริจาคจริง ๆ เถิด  เสร็จการฉันของหวานแล้ว  คำพยากรณ์ของหลวงพ่อก็ยังไม่ปรากฏเป็นความจริงขึ้น  ผู้เขียนเรื่องนี้นั่งอยู่ด้วยความอึดอัดใจ  นึกตำหนิว่าท่านไม่รอบคอบพอ

                ได้เวลาอนุโมทนา มีคณะอุบาสกอุบาสิกากลุ่มหนึ่งเข้ามากราบหลวงพ่อ บอกว่าศรัทธาจะสร้างกุฏิเล็ก ๆ อย่างที่หลวงพ่อสร้างไว้แล้ว สัก 2-3 หลัง ประมาณราคา 3-4 ร้อยบาทต่อหนึ่งหลัง  ขอให้หลวงพ่อช่วยจัดการให้ด้วย  ตอนนี้หลวงพ่อไม่หัวเราะ ยิ้มน้อย ๆ พอสมควรแก่กาละ  ครั้นแล้วหลวงพ่อเรียกตัวผู้ถามมาบอกว่า “ได้แล้วกุฏิกัมมัฏฐาน 3 หลัง  เจ้าของนั่งอยู่นี่”  แล้วท่านชี้มือไปยังเจ้าภาพผู้บริจาค ผู้ถามได้กระโดดเข้าไปกราบที่ตักหลวงพ่อพูดว่า “ยิ่งกว่าตาเห็น”  ผู้เขียนดีใจจนเหงื่อแตกที่ความจริงมากู้เกียรติของหลวงพ่อไว้ได้  เกรงจะเป็นลูกไม้ จึงหาโอกาสสนทนากับผู้บริจาคว่านัดกับหลวงพ่อไว้หรือว่าจะสร้างกุฏิถวาย  ได้รับคำตอบว่าเพิ่งคิด เมื่อมาทำบุญวันนี้เอง  เดินมาเห็นกุฏิเล็ก ๆ สวยดี อยากจะสร้างบ้างแต่ทุนไม่พอ จึงปรึกษากับพวกพ้องที่บังเอิญมาพบกันวันนี้เห็นดีร่วมกันจึงมอบเงินแก่หลวงพ่อให้จัดการสร้างต่อไป  นี่เป็นเรื่องก่อนสงครามโลก ครั้งที่ 2 ร่วม 20 ปี  เมื่ออุบาสกอุบาสิกากลับหมดแล้ว  ผู้เขียนจึงได้พูดกับหลวงพ่อต่อไป เบื้องต้นยกย่องว่าหลวงพ่อพยากรณ์แม่นเหมือนตาเห็น  แต่น่ากลัวอันตราย ไม่ควรตอบในเวลานั้น ควรจะบอกเฉพาะตัวหรือสองต่อสอง  หลวงพ่อถามว่าอันตรายอย่างไร จึงเรียนท่านว่า ถ้าไม่เป็นความจริงดังคำพยากรณ์  ชาวบ้านจะเสื่อมศรัทธา  หลวงพ่อพูดว่า “เรา มันเซอะพระพุทธศาสนาเก๊ได้หรือ  ธรรมของพระพุทธเจ้าต้องจริง  ธรรมกายไม่เคยหลอกลวงใคร”  เมื่อได้ยินดังนั้นก็จำต้องนิ่ง  และไม่คิดจะถามความเห็นอะไรต่อไป  ที่นำมาเขียนไว้นี้เพื่อแสดงว่า ญาณของหลวงพ่อให้ความรู้แก่หลวงพ่ออย่างไรในวิถีของผู้ปฏิบัติธรรม  หลวงพ่อต้องพูดอย่างนั้น ถ้าญาณไม่แสดงออกจะเอาอะไรมาพูดได้  ผู้เขียนก็รับเอาความหนักใจแทนมาโดยลำดับ ๆ  หลวงพ่อรู้เต็มอกว่า ผู้เขียนเรื่องนี้ไม่เชื่อวิชาของท่าน และได้เคยพูดกับผู้อื่นหลายคนว่า “เขาไม่เชื่อเรา”  คำว่า “เขา” นั้นหมายถึงผู้เขียนโดยเฉพาะ

                หลวงพ่อมีเมตตาปรานีเป็นนิสัย  ใครเดือดร้อนมาไม่เคยปฏิเสธ  ย่อมให้อุปการะตามสมควร  แต่ไม่ชอบคนโกหก ถ้าจับโกหกได้แม้ครั้งเดียวท่านก็ว่าคนนี้เก๊โกหก กระทั่งเราก็เป็นคนหมดดี เช่นคราวหนึ่งมีคนแก่มาเรียนกัมมัฏฐานมีศรัทธากล้า  พอได้ผลแห่งการปฏิบัติบ้าง  แต่ยังอ่อนกลับบ้านลาลูกเมียมาวัดปากน้ำอีก  มีปลาแห้งตัวหนึ่งมาถวายหลวงพ่อ  บอกว่ามีเท่านั้นเองเพราะเป็นความยากจน  หลวงพ่อหัวเราะชอบใจพูดว่า “เออ! ให้มันได้อย่างนี้ซีน่า นี่แหละเขาเรียกว่าคนรวยแล้ว  มีเท่าไรถวายจนหมด  เมื่อครั้งพระพุทธเจ้า  นางปุณณทาสีถวายแป้งจี่ทำด้วยรำแก่พระพุทธเจ้า ต่อมากลายเป็นคนมั่งมี  ปลาแห้งของเราตัวหนึ่งราคาสูงกว่ารำมากนัก เป็นกุศลมากแล้ว  ที่นำมาให้” พูดกันไปมาในที่สุดก็ขอร้องให้หลวงพ่อบวชให้  เพราะไม่มีสมณบริขารจะบวช  หลวงพ่อก็ได้จัดการให้ความปรารถนาของเขาเป็นผลสำเร็จอย่างดียิ่ง

                เมื่อพระศากยยุตติวงศ์ เลื่อนสมณศักดิ์เป็นพระราชสุธี พระสมุหสดได้เป็นพระครูสมุหตามขึ้นไป  ท่านได้ปกครองวัดมาจนถึง พ.. 2464  ได้รับสมณศักดิ์เป็นพระครูสัญญาบัตร มีพระราชทินนามว่า

                “พระครูสมณธรรมสมาทาน”

                เกียรติคุณขยายตัวกว้างออกไปเพียงไร ข่าวอกุศลก็ขยายเป็นเงาติดตามตนไป  แต่เป็นของอัศจรรย์ที่ผู้นิยมการปฏิบัติก็เพิ่มจำนวนมากขึ้น  ภิกษุสามเณรก็มากขึ้น การใช้จ่ายเรื่องภัตตาหาร  ค่าน้ำค่าไฟ  ก็ทวีขึ้นเป็นเงาตามตัว หลวงพ่อวัดปากน้ำก็ต้องสละสมณบริขาร สบงจีวรอุปการะแก่ภิกษุสามเณรมากขึ้น  แต่ก็ไม่มีใครได้ยินท่านบ่นและท้อใจ  ยิ่งมากยิ่งยินดี ท่านพูดว่าเขามาพึ่งพาอาศัย  เราไม่ปฏิเสธอุปการะเท่าที่มี

                คำกล่าวร้ายป้ายสีที่เรียกว่าอกุศล รัดรึงตรึงตัวมากอยู่ แต่ก็ยังมีผู้มีใจเป็นกลางช่วยเหลือท่าน  เช่น คุณพระทิพย์ปริญญา  ได้สังเกตการณ์มาโดยลำดับ  และคุณพระได้เขียนหนังสือเกี่ยวกับวัดปากน้ำเรื่องหนึ่ง  ซึ่งเป็นประหนึ่งเปิดภาชนะที่คว่ำให้หงายขึ้น  ทำให้คำกล่าวร้ายฝ่ายอกุศลสงบตัวลง  สงบอย่างไม่มีอิทธิพลมาประทุษร้ายวัดปากน้ำได้  หนังสือนั้นพิมพ์เมื่อ พ.. 2484 ประเทศไทยกำลังอยู่ในสภาพสงคราม  ภิกษุสามเณรวัดปากน้ำได้อพยพออกไป เพราะกลัวภัยสงครามไปหลบอยู่ตามอัธยาศัย  หนังสือนั้นได้นำมาพิมพ์ตามต้นฉบับเดิม และที่นำมาพิมพ์นี้เฉพาะคำนำเท่านั้น  มีสำเนาความดังต่อไปนี้

 

@ . . . . . . .    

หนังสือเล่มนี้  ตั้งชื่อว่า “ธรรมกาย” มิใช่ข้าพเจ้าคิดตั้งเอาเอง ท่านเจ้าของผู้แสดงเรื่องนี้เป็นผู้ตั้ง  ท่านเจ้าของที่ว่านี้คือ ท่านพระครูสมณธรรมทาน (สด)  เจ้าอาวาสวัดปากน้ำ คลองภาษีเจริญในปัจจุบันนี้  ซึ่งเรียกกันอยู่แพร่หลายในหมู่ศิษย์ที่เคารพนับถือว่า “หลวงพ่อสดวัดปากน้ำ” ปัจจุบันนี้เป็นที่ “พระมงคลราชมุนี”

                การแสดงเรื่องธรรมกายนี้ เป็นเรื่องที่ท่านแสดงแก่ ภิกษุ สามเณร อุบาสก อุบาสิกาในวันพระและวันอาทิตย์  แสดงติดต่อกันเป็นลำดับไป  ข้าพเจ้าเป็นผู้หนึ่งที่ไปฟังได้จดบันทึกเอาแต่หัวข้อใจความไว้  แล้วเรียบเรียงไปขอให้ท่านตรวจเรื่อย ๆ มา  เริ่มตั้งแต่วันที่ 27 พฤศจิกายน พ.. 2488  จนถึงวันที่ 3 มีนาคม พ.. 2489 รวมเป็นเวลา 3 เดือนเศษจึงจบ  จุดมุ่งหมายที่แสดงเป็นเรื่องสมาธิโดยตรง  เป็นแต่ท่านยกเอาพระพุทธคุณ  พระธรรมคุณ  พระสังฆคุณ  เป็นหลักแสดง  และแสดงหนักไปในแนว ทางปฏิบัติไว้แนวปริยัติบ้างพอสมควร  แต่เมื่ออ่านดูให้จบแล้วจะจับใจความได้เป็นเรื่องที่เกี่ยวติดต่อกันหมด  แต่สำนวนโวหารที่บันทึกไว้นี้รู้สึกอยู่ว่าค่อนข้างจะสั้นอยู่มาก  โดยยกเอาเทศนาโวหารออกเสีย บันทึกไว้แต่แก่นความ เพื่อให้รวมเป็นแนวปฏิบัติง่าย ไม่ประสงค์ให้อ่านอย่างหนังสือเทศน์ต่าง ๆ ดังเคยพบเห็นมา  อันจะทำให้เสียเวลาอันมีค่าของผู้อ่าน จึงหวังเอาละเอียดหมดจดไม่ได้  ข้อใดที่อ่านแล้วไม่เข้าใจ  ก็ขอให้เป็นหน้าที่ของท่านผู้อ่านหาโอกาสไปไต่ถามผู้ที่เคยปฏิบัติดู  เขาจะบอกท่านได้ หรือยังไม่หมดสงสัย จะไปไต่ถามท่านผู้แสดงเองก็ได้  ข้าพเจ้าเคยเห็นผู้สนใจในทางปฏิบัติไปไต่ถามท่านเนือง ๆ ท่านไม่มีความรังเกียจ

                มูลเหตุที่ข้าพเจ้าจะได้ไปฟังธรรมที่วัดปากน้ำนั้น ก็เพราะเวลานั้นประเทศไทยเราอยู่ในระหว่างสงครามโลก  ในพระนครถูกเครื่องบินทิ้งระเบิดไม่หยุดหย่อน  ข้าพเจ้าได้อพยพหลบภัยไปอยู่ตำบลวัดสิงห์  ข้าพเจ้าฉวยโอกาสนี้เที่ยวไปตามวัดต่าง ๆ เพื่อศึกษาหาความรู้ในทางพระพุทธศาสนา  ไปหลายวัดได้ความรู้แปลก ๆ กัน  แต่เมื่อหันเข้าหาแนวปฏิบัติแล้ว บางท่านไม่ใคร่ขยายโจ่งแจ้ง  สังเกตดูเหมือนจะปิดกัน จนในบางวัด  ข้าพเจ้าไปมองเห็นหีบหนังสือเป็นหีบไม้แบน ๆ และเขียนเป็นตัวหนังสือขอมบอกไว้ข้างหน้าหีบว่า “วิปัสสนา” ข้าพเจ้าอ่านออกเพราะข้าพเจ้าเคยเรียนหนังสือขอม  ใจข้าพเจ้าอยากรู้เหลือเกินว่าในนั้นจะมีหนังสืออะไร  แต่ไม่กล้าจะละลาบละล้วง จึงเป็นแต่กระทบถามท่านในเรื่องแนวปฏิบัติบ้างก็ไม่ได้ความ นาน ๆ เข้าพอจับเค้าได้บ้างว่าทางวิปัสสนามักจะเพ่งของขาว

                วันหนึ่งข้าพเจ้าไปนั่งคุยกับหญิงผู้มีอายุคนหนึ่ง  ซึ่งเป็นเพื่อนอพยพ พักอยู่ใกล้กัน  มีชายคนหนึ่งมาพูดกับข้าพเจ้าเล่าถึงว่า เขาเคยไปกับแม่ชีธุดงค์คนหนึ่งเคยสอนวิปัสสนาให้  ข้าพเจ้าซักถามก็เล่าว่าให้พิจารณาสังขารร่างกายเทียบกับซากศพ  หญิงผู้มีอายุขัดคอขึ้นทันทีว่า  อย่างนั้นเขาเรียกว่าปลงอนิจจัง  ไม่ใช่วิปัสสนา ข้าพเจ้าถามว่าวิปัสสนาเป็นอย่างไรเล่า  แกเล่าต่อไปว่า วิปัสสนาเขาต้องเรียนเห็นนรก เห็นสวรรค์ เห็นนิพพาน  ทั้งยังไปเที่ยวดูนรก สวรรค์ นิพพานได้ด้วย  ข้าพเจ้างง ชายคนนั้นก็งง เพราะถ้อยคำเช่นนี้ไม่เคยได้ยินแม้ข้าพเจ้าจะเคยเรียนพระปริยัติธรรมจนสอบได้ชั้น ป. 6 ก็นึกได้แต่ว่าไปสวรรค์นรก  ก็มีเรื่องพระมาลัย และพระโมคคัลลานะเป็นต้น  แต่ข้อว่าไปเที่ยวนิพพานได้นั้น ข้าพเจ้าหมดความคิด  ทั้งหมดความรู้ด้วย จึงพูดอะไรต่อไปไม่ได้ หญิงคนนั้นยังท้าว่า เอาเถอะน่าวันหลังจะเอาหนังสือของหลวงพ่อวัดปากน้ำให้ดู  เขาเรียนกันอย่างนั้น ส่วนตัวแกว่าได้ลองบ้างเหมือนกัน แต่ไม่ทันรู้ผลอะไร แกกลัวจะเป็นบ้าเลยเลิกเสีย

                ต่อมาวันหนึ่ง ข้าพเจ้าไปที่วัดแห่งหนึ่งในพระนคร พบนายทหารคนหนึ่ง ชื่อหลวงจบฯ คุยให้ฟังว่าเขาเคยมาวัดปากน้ำ  ได้ข่าวเล่าลือว่าพาไปสวรรค์นรกได้ เขา 2 คนกับภรรยาไปหา  ขอให้พาไปพบพ่อตาที่ตายไปนานแล้ว ว่าจะไปอยู่ที่ไหน หลวงพ่ออิดเอื้อน แกตัดพ้อต่อว่าต่าง ๆ นา ๆ ว่าถ้าไม่ทำให้เห็นจริงเสียงที่เล่าลือนั้นก็เป็นเรื่องไม่มีความจริง  ในที่สุดแกว่า หลวงพ่ออดรนทนไม่ได้ จึงให้เรียกพระมา 1 รูป ชี 1 คน และบอกเรื่องที่หลวงจบฯ ต้องการให้ทราบ  ทั้งพระและชีก็นั่งเข้าที่ หลวงจบฯ บอกชื่อพ่อตาให้ทราบสักประเดี๋ยวพระตอบว่าไม่พบ  หลวงพ่อบอกว่าขอตรวจดูบัญชีให้ถ้วนถี่  อีกประเดี๋ยวพระบอกว่าพบแล้ว ไปเกิดเป็นเทวดาอยู่ในชั้นยามา  หลวงพ่อก็ถามไปและบอกแม่ชีว่า ขอยืมร่างหน่อยประเดี๋ยวบอกว่ามาแล้วแม่ชีลืมตา  หลวงพ่อก็ถามไปยังแม่ชี  แม่ชีบอกว่ามาจากชั้นยามา  และบอกว่าเมื่อเป็นมนุษย์อยู่ทางวัดยายร่ม แล้วถามว่าทำบุญอะไรจึงไปเกิดเป็นเทวดา  แม่ชีนั้นตอบว่าสร้างโบสถ์ หลวงจบฯ ว่าตอนนี้ชักตะลึง เพราะความจริงพ่อตาได้สร้างโบสถ์ไว้จริง หลวงจบฯ ยังช่วยทำแต่ก็นานมาแล้ว  แม่ชีนี้สังเกตดูอายุยังน้อยคะเนว่าจะเกิดไม่ทันเสียอีก  แต่ไฉนบอกถูกต้องแล้วหลวงพ่อซักต่อไปว่า  เคยมีลูกกี่คน บอกถูกทั้งลูกผู้หญิงลูกผู้ชาย  แล้วหลวงพ่อชี้ให้ดูหลวงจบฯ กับภรรยา  แล้วถามว่านี่ใคร แม่ชีมองดูสักประเดี๋ยว ตาหันตรงมาที่หลวงจบฯ ว่า นี่อ้ายแช่มใช่ไหม  หลวงจบฯ ว่าใช่  แล้วถามต่อไปอีกว่านี่นางเครือใช่ไหม  ภริยาหลวงจบฯ รับว่าใช่ ที่สุดทั้งตัวหลวงจบฯ และภริยาร้องไห้โดยคิดถึงบิดา  เพราะความจริงแม่ชีนี้ไม่รู้จักชื่อหลวงจบฯ และชื่อภริยาก็ไม่รู้  หลวงพ่อก็ไม่รู้   ไฉนแม่ชีพูดถูกต้อง นี่เป็นเรื่องที่หลวงจบฯ เล่าให้ข้าพเจ้าฟังเองว่าตัวหลวงจบฯ แต่เดิมชื่อแช่ม แต่เป็นหลวงจบฯ มานานแล้ว ไฉนแม่ชีเอามาพูดถูก  ในที่สุดหลวงจบฯ ว่าเรื่องที่พบมาเป็นอย่างนี้  จะมีเหตุผลเป็นอย่างไรก็ไม่รู้  นี่เริ่มเป็นปฐมเหตุให้ข้าพเจ้าครุ่นคิดอยู่ และโจษกันมาว่า เวลาเวียนเทียนที่วัดปากน้ำ  มีคนเห็นเป็นรูปพระปฏิมากรลอยอยู่  ท่านว่าท่านได้ซักถามหลายคนก็รับว่าเห็นจริง ข้าพเจ้างงอีก  เพราะคิดไม่ออกว่าอะไร เป็นแต่ข้าพเจ้าได้พูดต่อพระภิกษุที่นั่งอยู่นั้นหลายรูปว่า  เรื่องที่เราไม่รู้ไม่เห็น ผู้อื่นเขาจะสามารถรู้เห็นได้หรือไม่ จะมีอะไรเป็นเครื่องวัด ไม่มีใครตอบ

                วันหลังข้าพเจ้าได้ไปสนทนากับแกอีก  แกส่งหนังสือให้ดู 3 เล่ม ข้าพเจ้าอ่านดูเป็นเรื่องวิธีเจริญสมาธิของหลวงพ่อวัดปากน้ำ มีภาพคนนั่งสมาธิและบอกจุดที่ตั้งบริกรรมนิมิตไว้โดยละเอียด  และมีคำอธิบายย่อ ๆ ลงท้ายสุดเรื่องนิพพาน  เมื่ออ่านไปความมึนงงของข้าพเจ้าทวีขึ้นอีกหลายเท่า  คิดไปต่าง ๆ นา ๆ ว่ามีอะไรกัน  ซ้ำในที่สุดว่าทำได้ตามวิธีนี้แล้ว  ยังมีวิชาที่จะต้องเรียนอีกมาก  ยิ่งงงใหญ่ ไม่รู้ว่าวิชาอะไร  เพราะข้าพเจ้าเรียนปริยัติมาจนสอบไล่ได้ชั้น ป. 6 แล้วไม่ได้ความเข้าใจอย่างนี้เลย  แต่ในที่สุดข้าพเจ้าได้คิดขึ้นมาว่าคนเราเขาว่ามีวิชาที่จะต้องเรียนเรื่อย ๆ ไปจนตายไม่มีจบ ใครหยุดเรียนเมื่อใดโดยถือเสียว่าตนมีความรู้พอแล้วเขาว่านั่นคนโง่  ทางพระเรียกว่าทิฏฐิ  หากยังปล่อยให้ทิฏฐินี้ฝังแน่นอยู่ในสันดาน  ไม่ต้องสงสัยว่าจะต้องเป็นโรคโง่ไปจนตาย  สิ่งใดที่เราไม่รู้ไม่ควรจะไปตั้งมานะทิฏฐิว่าคนอื่นก็คงไม่รู้วิเศษไปกว่าเรา สิ่งใดที่เราว่ารู้ดีแล้วก็ไม่ควรจะไปตั้งทิฏฐิว่าไม่มีคนอื่นจะดีกว่าเรา  ซึ่งเป็นมูลเหตุให้ข้าพเจ้าต้องสืบเสาะมาหาหลวงพ่อวัดปากน้ำให้จงได้

                เหตุที่ทำให้ข้าพเจ้างงดังกล่าวมาก็เพราะว่า  นอกจากแนวปริยัติที่ข้าพเจ้าเคยผ่านมารวมทั้งแนวปฏิบัติที่ท่านผู้รู้ได้เขียนไว้ในที่ต่าง ๆ กัน ข้าพเจ้าก็ได้เอาใจใส่ค้นคว้าอ่านดูมามากต่อมากแล้ว  มีรูปในทำนองตำราหรือเรียกว่าเป็นแนวทางปรัชญาเป็นส่วนมาก บางฉบับพูดทีแรกเหมือนจะเป็นแนวปฏิบัติ  แต่ลงท้ายก็เป็นกล่าวตามตำราไปเสีย  คิดไปคิดมารู้สึกว่าจะเป็นแต่คนดูแผนที่เสียแล้ว  ถ้าเขาจะให้เดินไปจริงจังตามแผนที่ ก็จะไปไม่รอดกระมัง  ถ้ากระนั้นก็ควรศึกษาการเดินเองดูบ้าง  คงจะได้ความรู้อะไรแปลก ๆ บางฉบับก็วิพากวิจารณ์หันเหธรรมะลงมาเทียบกับวิทยาศาสตร์ทางโลก  จนรู้สึกอึดอัดใจ แต่ส่วนฉบับของหลวงพ่อสดวัดปากน้ำที่กล่าวมานั้น  ข้าพเจ้าอ่านแล้วตันเลยไม่ใช่เพียงอึดอัด เพราะตามที่กล่าวไว้นั้น สั้นเหลือเกินจนเห็นเป็นของแปลก  ด้วยเหตุนี้ข้าพเจ้าจึงต้องมาหาให้พบท่านเจ้าของให้จงได้

                วันแรกข้าพเจ้าเข้ามาหาท่านเวลาฉันเพล  เห็นมีคนนั่งล้อมรอบ ไปกราบ ๆ ท่านและบอกชื่อเสียงแก่ท่าน  บอกความสนใจในทางธรรม  ท่านบอกให้นั่งรออยู่นั่นก่อน (ชี้ไปทางหลัง) ท่านก็ฉันเพลเงียบ ๆ เวลานั้นก็เห็นแม่ชีคนหนึ่ง อุบาสกคนหนึ่ง มีอุบาสกคนหนึ่งควบคุมแนะนำให้คนเหล่านั้นนั่งสมาธิตาม ๆ กันหมด (ต่อมาได้ความว่าเป็นคนไข้ที่มาขอให้ท่านรักษา)  พอเสร็จจากการฉันเพล  ท่านก็ให้โอกาสแก่ข้าพเจ้าเข้าไปนั่งใกล้ ๆ เมื่อเริ่มสนทนาปราศรัย ท่านก็ยกบทพุทธคุณขึ้นมาพูดเป็นข้อ ๆ ไป  พร้อมทั้งคำแปลคำอธิบาย  หูของข้าพเจ้าฟังดูก็รู้สึกว่ามีรสชาดซาบซึ้งกว่าที่ข้าพเจ้าเคยได้ยินหรือเคยอ่านมาในที่ต่าง ๆ นั้นมาก  ข้าพเจ้าติดใจในอรรถรสมาก  แต่นั้นมาก็พยายามไปฟังเวลาท่านลงแสดงธรรมในโบสถ์เสมอ  ท่านลงแสดงเองทุกวันพระและวันอาทิตย์ ข้าพเจ้ารู้สึกจับใจมาก  ส่วนมากแสดงหนักไปในทางปฏิบัติ  ข้าพเจ้านึกเสียดายว่า ที่ท่านแสดงนั้นแสดงด้วยปากเปล่า  เราฟังแล้วก็มีแต่จะเสื่อมสูญไป  เสียดายความเหน็ดเหนื่อยที่ท่านพยายามแสดงจึงคิดหาทางขอบันทึกไว้  ท่านเห็นชอบด้วยจึงได้เริ่มลงมือบันทึก

                เท่าที่ข้าพเจ้าเคยพบปะมา พระที่เป็นฝ่ายสมถะมักไม่ใคร่แสดงธรรม  พระที่แสดงธรรมโดยมากเป็นฝ่ายปริยัติ  แต่หลวงพ่อวัดปากน้ำนี้  ไฉนจึงชอบแสดงธรรม ได้ความว่าท่านเป็นนักปริยัติมาแต่เก่าก่อนแล้ว ฉะนั้นสังเกตดูแนวการแสดงในเบื้องต้น  แต่ละกัณฑ์ ๆ ระวังบาลีมิให้คลาดเคลื่อน และแปลเป็นข้อ ๆ ไปก่อน  แล้วจึงจะขยายความชี้แนวปฏิบัติ  ท่านแสดงธรรมอยู่ในหลักนี้เสมอ ไม่ใช่นึกว่าเอาตามใจชอบ  ถ้าจะยกอะไรขึ้นเป็นต้องอ้างอาคตสถานที่มาแห่งธรรมเหล่านั้นประกอบด้วย

 

                จริยาของท่าน

1.        คุมภิกษุสามเณรลงทำวัติ  ไหว้พระในโบสถ์ทุกวัน  วันละ 2 รอบ คือเช้าหนหนึ่ง เย็นหนหนึ่ง และได้ให้โอวาทสั่งสอน ภิกษุสามเณรทั้ง 2 เวลา

2.        วันพระและวันอาทิตย์ลงแสดงธรรมในโบสถ์เองเป็นนิจ

3.        ทำกิจภาวนาอยู่ในสถานที่ซึ่งจัดไว้เฉพาะกิจประจำวัน  และควบคุมพระให้ไปนั่งภาวนารวมอยู่กับท่านทั้งกลางวันและกลางคืน  ส่วนพวกชีก็ให้ทำกิจภาวนาเหมือนกัน

4.        ทุกวันพฤหัสบดี เวลา 14.00 . ลงสอนการนั่งสมาธิแก่ภิกษุ สามเณร อุบาสก อุบาสิกา ที่ศาลา ซึ่งข้าพเจ้าเคยเห็นมีภิกษุสามเณรต่างวัด  อุบาสก อุบาสิกา ต่างถิ่นมาเรียนกันเป็นจำนวนมาก ๆ ทุกวันพฤหัสบดี สอบถามได้ความว่ามีผู้ไปเรียนกันมาแต่ต้นจนบัดนี้ ไม่ต่ำกว่า 4 หมื่นแล้ว เพราะสอนมากว่า 15 ปีแล้ว

5.        จัดให้มีครูสอนปริยัติในวัดนี้อีกแผนกหนึ่งด้วย

 

นอกจากจำเป็นจริง ๆ แล้ว ท่านมักไม่ยอมออกจากวัด  การสวดมนต์ฉันเช้า ถ้าใคร่ไปนิมนต์มักจะถูกถามว่าให้พระอื่นไปแทนได้ไหม  อย่างนี้โดยมาก เพราะท่านชอบหมกมุ่นอยู่แต่ในกิจภาวนาโดยมาก ออกรับแขกก็เป็นเวลาตอนเพลครั้งหนึ่งที่ไปพบได้เสมอ  ถัดจากนั้นก็เวลา 17.00 . อีกหนหนึ่ง  ออกมานั่งพักผ่อนสนทนาปราศรัย  นอกจากนี้ท่านอยู่ในห้องภาวนาซึ่งเรียกว่าโรงงาน  เป็นใครไม่เข้าใจได้ยินคำว่าโรงงานเลยเข้าใจเป็นอื่นไปก็มี  ข้าพเจ้าเองเคยได้ยินเหมือนกันว่า หลวงพ่อมีโรงงานทำบุ้งกี๋ขาย  จึงได้เลี้ยงพระได้ทั้งวัด ซึ่งเป็นเสียงอกุศล ข้าพเจ้าได้สอบถามไวยาวัจกรของท่านดูได้ความว่าเดิมเคยมีเจ๊กมาทำบุ้งกี๋ขายอยู่หน้าวัดคราวหนึ่งจริง  จึงกลายเป็นข่าวอกุศลนี้  ความจริงวัดไม่มีส่วนเกี่ยวข้องด้วยเลย

วัดนี้มีโรงครัวหุงอาหารเลี้ยงพระภิกษุสามเณรทั้งวัด  รวมทั้งแม่ชีและอุบาสก อุบาสิกา ถ้าวันอุโบสถ  พวกที่ได้รับอุโบสถก็ได้รับการเลี้ยงดูด้วย  ทำมาดังนี้ 20 ปีเศษแล้ว เช้าเลี้ยงข้าวต้ม เพลเลี้ยงข้าวสวย  เฉพาะปีนี้มีภิกษุสามเณรที่จำพรรษา 150 รูป อุบาสก อุบาสิกา 120 คนเศษ  มักจะมีผู้เลื่อมใสศรัทธามารับเลี้ยงเนือง ๆ เช่นทำบุญวันเกิดหรืออะไร เป็นต้น  วิธีทำก็ไม่ยาก เอาเงินไปมอบไวยาวัจกรกำหนดวันไว้  ถึงวันก็ไปแต่ตัวโรงครัวจัดไว้ให้เสร็จ  และมีวิธีนำถวายเป็นแบบสังฆทานและโดยมากมักมีเทศน์ด้วย  ซึ่งข้าพเจ้าเคยพบบ่อย ๆ ถ้าวันใด  ไม่มีเจ้าภาพ ก็เป็นส่วนของหลวงพ่อ ข้าพเจ้าเคยสอบถามพระที่วัดนั้นว่า หลวงพ่อเห็นจะมีเงินทุนสำรองมาก  ท่านบอกว่าเปล่า ทำหมดไปก็มีมาใหม่อย่างนั้นเอง  แต่ไม่ขาด การที่มีคนไข้มารักษาก็ไม่ได้เรียกร้องอะไร  ข้าพเจ้าเห็นว่าแปลกกว่าวัดทั้งหลาย  จึงนำมาเล่าสู่กันฟังไว้ในที่นี้ด้วย  ภิกษุสามเณรในวัดนี้มี 2 ประเภท  คือนักวิปัสสนาประเภท 1 นักเรียนปริยัติธรรมประเภท 1  หลวงพ่อเลี้ยงดูทั้งนั้น การขบฉันไม่ต้องกังวล

หนึ่งจากเหตุที่ว่า ผู้ที่หุงหาอาหารในโรงครัวของวัดนี้เป็นพวกอุบาสิกาและพวกปฏิบัติธรรม  ถึงแม้จะมีอุบาสกปนบ้าง  แต่ก็มีอุบาสิกาเป็นส่วนมาก  จึงเป็นมูลเหตุให้นักข่าวอกุศลอันนำความมัวหมองมาสู่สำนักนี้ขึ้นอีกทางหนึ่ง  ซึ่งข้าพเจ้าก็ได้ยินเข้าหูตั้งแต่ก่อนที่จะได้ไปติดต่อกับวัดนี้  แม้วันแรกที่ไปฟังลาดเลา  ก็ได้พบพระรูปหนึ่งในวัดนั้นท่านพูดขึ้นเองว่า  ที่วัดนี้มักมีข่าวอกุศลต่าง ๆ อยู่  ถ้าได้มาเสียด้วยตนเองดังนี้ดีกว่า  ท่านไม่ได้พูดอะไรมากไปกว่านี้  ข้าพเจ้าเองก็ไม่ได้ไต่ถามในเรื่องเหล่านี้  แต่เพื่อพิสูจน์หาความจริง วันหนึ่งข้าพเจ้าไปพบชายมีอายุคนหนึ่งที่วัดสิงห์ แกพูดว่าเคยอยู่วัดปากน้ำมา 2 ปี แต่เดี๋ยวนี้ไปอยู่ที่อื่นแล้ว  ข้าพเจ้าเห็นเป็นโอกาสจึงลองกระทบถามดูถึงข่าวอกุศลเหล่านี้ แกหัวเราะแล้วตอบว่า แกก็เคยได้ยินเข้าหูมามากเหมือนกัน  ข้าพเจ้าจึงถามว่าก็แล้วความจริงเป็นอย่างไรเล่า  แกว่าไม่เห็นมีวี่แววดังข่าวนั้นเลย  ผมก็อยู่ที่นั่นมานานและยังพูดต่อไปอีกว่า  เรื่องอย่างนี้ถ้าเป็นจริงแล้ว ไม่ต้องคนอื่นว่าดอก  ตนของตนย่อมจะติตนเอง ที่ไหนจะทนอยู่ดูหน้าคนทั้งหลายได้  ในที่สุดแกยังท้าว่า  ถ้าคุณยังไม่เคยไปก็ไปพิจารณาดูเถิด  ท่านพระครูวัดปากน้ำองค์นี้ มีผิวพรรณเปล่งปลั่ง  และยังกล่าวต่อไปว่า ท่านเทศน์อย่างไร แกตอบว่าพอฟัง ข้าพเจ้านึกในใจว่าตานี่พูดสูงอยู่เหมือนกัน จึงต้องซักแกต่อไปว่า ที่ว่าพอฟังน่ะหมายความว่าอย่างไร แกตอบว่าฟังที่นี่วันหนึ่งคุ้มกับฟังที่อื่นตั้งปี

นอกจากนี้ข้าพเจ้ายังเงี่ยหูฟังอีกหลายทาง  ตลอดจนเสียงพระเถระผู้ใหญ่บางรูปในพระนครก็ไม่ติฉินประการใด แถมบางรูปยังพูดไปถึงมูลเหตุแห่งข่าวอกุศลเหล่านี้เสียอีกว่า เกิดจากคนที่มุ่งอิจฉา  และยังได้ความต่อไปจนถึงว่า  พวกที่อิจฉาเคยใช้คนมาลอบยิงเมื่อท่านไปอยู่ใหม่ ๆ เพราะท่านไม่ใช่คนถิ่นนี้  และถึงกับร้องเรียนเป็นข่าวอกุศลต่าง ๆ ไปยังสมเด็จพระสังฆราชครั้งกระโน้น   ถึงแก่ส่งพระไปอยู่ประจำคอยสังเกตการณ์และตำรวจก็ปลอมตัวไปสอดแนม  ในที่สุดก็ไม่ได้ความจริงตามที่กล่าวหา นี่เป็นเรื่องที่ข้าพเจ้าสืบสวนได้ความมา  จะสมควรฟังเป็นความจริงได้เพียงใดหรือไม่  แล้วแต่ท่านผู้อ่านจะพิจารณาเอาเอง  เพื่อที่จะรู้ว่าข้าพเจ้าผู้สืบสวนและเขียนข้อความเหล่านี้เป็นใคร  จึงขอบอกไว้ให้ปรากฏในที่นี้ว่า ข้าพเจ้าชื่อพระทิพย์ปริญญา (ธูป กลัมพะสุต) ข้าพเจ้าเคยบวชเรียนมาแล้ว  มีวิทยฐานะเป็นเปรียญ 6 ประโยค  และตอนสุดท้ายเคยรับราชการเป็นผู้พิพากษาอยู่ในชั้นศาลอุทธรณ์ 10 ปี  ทั้งนี้เพื่อเป็นแนวทางให้ผู้อ่านคิดเอาเองว่าข้าพเจ้าจะเชื่ออะไรง่ายยากเพียงใด  ข้าพเจ้าสืบได้ความจนถึงต้นตอผู้ที่แพร่ข่าวอกุศลตลอดทั้งตัว และชื่อผู้ที่เป็นหัวเรี่ยวหัวแรงแพร่ข่าวอกุศล  ทั้งสาเหตุที่ท่านเหล่านั้นจะคิดอิจฉาด้วยทุกประการ  ออกรู้สึกสลดใจเป็นอย่างยิ่ง  แต่ฟังดูทางหลวงพ่อไม่เห็นเอาใจใส่อะไร  ไม่กล่าวขวัญถึงใครที่ข้าพเจ้าสืบได้ความดังกล่าวจากผู้อื่น

เท่าที่ข้าพเจ้าสืบสวนและสังเกตการณ์โดยใกล้ชิดมาเป็นเวลาเกือบปีแล้ว  ได้ข้อเท็จจริงพอแล้วที่จะชี้ขาดว่าข่าวอกุศลต่าง ๆ นั้น ไม่มีมูลแห่งความจริงเลย  ในทางตรงกันข้าม ข้าพเจ้าเชื่อเต็ม 100 เปอร์เซ็นต์ว่า ท่านเป็นผู้ที่บริสุทธิ์ด้วยประการทั้งปวง และมีภูมิรู้ในทางปริยัติกว้างขวางเป็นพระธรรมกถึก ชั้นเยี่ยม ทั้งเป็นผู้ปฏิบัติอย่างดีเลิศ การปฏิบัติและแนวเทศนาของท่านดำเนินตามหลักในคัมภีร์วิสุทธิมรรคทั้งสิ้น

เรื่อง ศีล สมาธิ ปัญญา ตามคัมภีร์วิสุทธิมรรคนั้น เป็นเรื่องใหญ่เป็นเรื่องยาก ผู้ไม่ใช่นักปฏิบัติแล้ว ยากที่จะนำมาแสดงให้แจ่มแจ้งให้ผลปฏิบัติได้ แต่หลวงพ่อวัดปากน้ำแสดงได้แจ้งชัด  และชี้ทางปฏิบัติให้โดยตรง  จึงสมควรเทิดไว้ในฐานันดรพระธรรม กถึกชั้นเยี่ยม  ซึ่งข้าพเจ้าขอกราบแสดงความเคารพอย่างสูงต่อท่านไว้ในที่นี้ด้วย

ที่ข้าพเจ้าเอาเรื่องของวัดมาพูดโดยยืดยาวเช่นนี้ ความมุ่งหมายก็เพื่อบรรเทาบาปให้แก่ผู้แพร่ข่าวอกุศล  เพราะการกล่าวเท็จใส่ไคล้ผู้มีศีลเช่นนี้เป็นบาปหนักหนา  เพื่อว่าเขารู้ตัวจะยับยั้งกรรมอันชั่วนี้เสียได้  ข้าพเจ้าก็จะพลอยอนุโมทนา  แล้วจะมีส่วนได้บุญอันเนื่องในปัตตานุโมทนามัยด้วย  ท่านทั้งหลาย การที่เราเกิดมาเป็นมนุษย์นี้ มิได้มาตัวเปล่า ต่างมีบุญและบาปที่ทำไว้ในอดีตตามมาทุกคน  ต่างกันแต่มากบ้างน้อยบ้าง  ไม่ช้าเราก็ตายดอก  อย่ามาแบกเอาบาปเพิ่มไปอีกเลย  ลาภสักการะอันหมุนลงได้เป็นราคาเงินนั้นเป็นสมบัตินอกกาย ตายแล้วเอาไปไม่ได้ดอก  มันเป็นของใช้สอยประจำโลก  เราตายแล้วก็ตกเป็นของคนอื่นเขาอาศัยใช้สอยต่อไป  ใครจะว่าเป็นของใครไม่ได้ทั้งนั้น  โลกมนุษย์เป็นแหล่งกลาง สำหรับอาศัยสร้างบุญ สร้างบาป โลกนรก โลกสวรรค์ เป็นเพียงโลกที่คอยรับรองผลบุญ-บาปเท่านั้น  เราได้เกิดอยู่ในโลกอันเป็นแหล่งกลางเช่นนี้แล้ว  นับว่าเราได้มีโอกาสที่จะเพิ่มบุญผ่อนบาปให้เบาลง  ให้เบาลงกว่าที่เราแบกมาจากอดีตนั้นเถิด  อย่าเติมเข้าไปอีกเลย ไหน ๆ เราก็ต้องตายแน่  อย่ามาหอบเอาบาปเพิ่มไปอีกเลย

อนึ่ง การอ่านหนังสือเรื่องธรรมกายนี้ ถ้าได้รู้แนวทางปฏิบัติบ้างแล้วจะเข้าใจได้แจ่มแจ้งดี  เพื่อประโยชน์ดังกล่าวนี้  ข้าพเจ้าจึงเขียนบันทึกแนวสอนวิธีทำสมาธิ  โดยย่อของท่านไว้ในท้ายหนังสือนี้  ถ้าต้องการรู้รายละเอียดต้องอ่านหนังสืออีกเล่มหนึ่ง  ซึ่งท่านเคยแจกกับผู้ไปเรียนสมาธิกับท่าน  หนังสือเล่มนั้นเป็นแบบเจริญสมาธิโดยตรง (คือที่ข้าพเจ้าใช้คำว่าตามแบบ)  แต่ว่าการเรียนสมาธินั้น  ถ้าจะเอากันให้ได้ผลจริงจังแล้วต้องมีอาจารย์  จะทำสุ่มไปไม่ใคร่ได้ผล  แม้เราจะได้ผ่านตำรับตำราในทางนี้ เช่น วิสุทธิมรรคเป็นต้น  ถ้าไม่มีอาจารย์แนะนำวิธีปฏิบัติอีกชั้นหนึ่งแล้ว  ก็ยากที่จะปฏิบัติให้ได้ผล  เพราะมีรายละเอียดปลีกย่อยที่อาจารย์จะพึงแนะนำอีกมากหลาย

สมาธิเป็นยอดคำสอนในพระพุทธศาสนา ที่ว่ายอดนี้หมายความว่าเป็นหลักสำคัญยิ่งในจำพวกคุณ
ธรรม 3 ประการ คือ ศีล สมาธิ ปัญญานั้น  ศีลเป็นส่วนประกอบ คือเป็นเพียงเหตุที่จะให้ดำเนินไปสู่สมาธิ  ส่วนปัญญานั้นเป็นผลของสมาธิ  จุดมุ่งหมายสำคัญจึงอยู่ที่สมาธิตัวกลางซึ่งต้องทำให้เกิดให้มีขึ้น  ดังมีบาลีในวิสุทธิมรรคยืนยันว่า นตฺถิฌานํ อปญญสฺส นตฺถิ ปญฺญา อฌายิโน  ซึ่งแปลความว่า  ฌานย่อมไม่มีแก่ผู้ไร้ปัญญา ปัญญาย่อมไม่มีแก่ผู้ไม่มีฌาน และอานิสงฆ์ของสมาธินั้นก็มีอยู่ว่าบุคคลผู้ได้สมาธิแล้วย่อมได้รับอานิสงฆ์ 5 ประการ คือ

1.        ความสุขในปัจจุบัน

2.        วิปัสสนาปัญญา

3.        ฌาน

4.        ภพอันวิเศษ

5.        นิโรธ

ฉะนั้น สมาธิจึงเป็นเรื่องที่เราควรสนใจ  เท่าที่ข้าพเจ้าได้ฟังมา  วิธีปฏิบัติของหลวงพ่อวัดปากน้ำมีผู้กล่าวออกความเห็นกันไปหลายอย่างต่าง ๆ กัน พวกหนึ่งว่า เป็น ฌานโลกีย์ พวกหนึ่งว่า ติดรูป  บางพวกว่า ติดนรกสวรรค์  แต่อีกพวกหนึ่งว่า ท่านเลยเถิดไปถึงนิพพาน ซึ่งมองไม่เห็น

ข้าพเจ้าเคยนำวาทะเหล่านี้ไปสนทนากับผู้ปฏิบัติในสำนักหลวงพ่อวัดปากน้ำแล้ว เขาตอบขบขันเหมือนกัน  เขาว่าที่ว่าติดรูปนี่ซิ เมื่อไม่รู้ว่าติดเราก็ไม่รู้จักรูป  เมื่อเราไม่รู้ว่าติดเราก็ไม่ได้แกะ  เมื่อเราไม่แกะมันจะหลุดได้อย่างไร  เหมือนของโสโครกติดหลังเสื้อที่เราสวมอยู่ เมื่อเราไม่รู้ว่ามันติดเราก็ไม่พยายามเอาออก  แล้วมันจะไปไหน ฟังดูก็แยบคายดี

แต่สำหรับความเห็นข้าพเจ้านั้น เห็นควรรวมวาทะที่ว่าติดรูปกับวาทะ ที่ว่าเป็นฌานโลกีย์  รวมวินิจฉัยเสียเป็นข้อเดียว  เพราะตามที่ว่านี้คงหมายถึงรูปฌาน  เมื่อเช่นนั้นทางที่จะปลดเปลื้องความสงสัยของเจ้าของวาทะเหล่านี้ก็ง่ายขึ้น  สมเด็จพระบรมศาสดาก่อนที่จะได้ตรัสรู้นั้น  พระองค์ผ่านรูปฌาน อรูปฌานหรือเปล่า  ข้อนี้จะต้องรับกันว่าผ่านก็เมื่อเช่นนี้  ใครจะปฏิเสธได้หรือว่า  โลกิยฌานนั้นจะไม่เป็นอุปการแก่พระองค์ในการตรัสรู้อนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ  ความข้อนี้ข้าพเจ้าเคยนำไปสนทนาวิสาสะกับพระเถระบางรูป  ซึ่งฝักใฝ่ทั้งปริยัติและปฏิบัติ  ท่านได้กล่าวอุปมาให้ฟังว่า  การข้ามแม่น้ำหรือมหาสมุทร ถ้าไม่ใช้เรือหรือเครื่องบินเป็นพาหนะแล้ว มันจะข้ามไปได้อย่างไร  ในที่สุดท่านยืนยันว่าฌานโลกีย์นั้นแหละ  ยังพระองค์ให้ข้ามถึงซึ่งฝั่งโลกุตร เมื่อนำเอาบาลีข้างต้นมาประกอบการวินิจฉัย  ความข้อนี้จะแจ่มใสยิ่งขึ้น เพราะคำว่า “นัตถิปัญญา  อฌายิโน” นั้น เป็นหลักอยู่ซึ่งแปลได้ความอยู่ชัด ๆ ว่า ปัญญาย่อมไม่มีแก่ผู้ไม่มีฌาน  ดังนี้ เราจะไปยกวาทะ ติฌานโลกีย์อย่างไรกัน

อันวาทะที่ว่าติดนรกสวรรค์นั้น  ข้อนี้น่าเห็นใจผู้สงสัย เธอคงจะไม่ได้มีโอกาสไปฟังการแสดงธรรมของหลวงพ่อวัดปากน้ำเสียเลย  เธอคงจะไปฟังหางเสียงของบางคนที่ฟังไม่ได้ศัพท์ จับเอาไปกระเดียดเข้าแล้ว  เพราะการแสดงธรรมนั้น  เมื่อพูดถึงเรื่องบาปบุญคุณโทษก็ต้องอ้างเรื่องนรกสวรรค์  ท่านมีอะไรพิสูจน์แล้วหรือว่านรกสวรรค์ไม่มี  ท่านมีปัญญาพอแล้วหรือว่า นรกสวรรค์นั้นไม่มีผู้รู้เห็น  ท่านได้เคยสนใจอ่านวิสุทธิมรรคบ้างหรือเปล่า  ท่านเคยสนใจในคำว่า  ปัจจัตตัง เวทิตัพโพ วิญญูหิ ดีแล้วหรือ  ว่ากินความเพียงไร  หรือตัวท่านมีภูมิปัญญาเหนือพระคันถรจนาจารย์เหล่านั้น  ขอจงใคร่ครวญเอาเอง

ส่วนวาทะที่ว่าเลยเถิดไปถึงนิพพานนั้น  ข้าพเจ้าจะขอพูดแต่โดยย่อ  เพราะถ้าจะพูดกันกว้างขวางแล้ว  จะเกินหน้ากระดาษ  หนังสือนี้ จะต้องเป็นอีกเล่มหนึ่งต่างหาก  ท่านคงจะได้อ่านคำถวายวิสัชนาของพระเถรานุเถระ 18 ความเห็นที่พิมพ์แจกกันแพร่หลายอยู่แล้ว  ในหนังสือนั้นพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมีพระราชปุจฉาถึงเรื่อง “นิพพาน” ว่าคืออะไร  พระเถรานุเถระ 18 รูป  ถวายความเห็นด้วยโวหารต่าง ๆ กัน แต่ในที่สุดมีรูปหนึ่งถวายวิสัชนาหลักแหลม  โดยกล่าวว่า แปลคำว่านิพพานนั้นไม่ยาก ข้อยากอยู่ที่ ทำให้แจ้ง  ท่านพูดทิ้งไว้เท่านี้เอง  ขอให้เรามาคิดกันดูทีหรือ  ทำให้แจ้งหมายความว่ากระไร  นี่ก็จะเห็นได้แล้วว่าเรื่องนิพพานนั้นเป็นของยากหรือง่าย  คนซึ่งมีปัญญาอย่างสามัญจะพูดได้ไหม  เราก็ต้องรู้ตัวดีว่าไม่สามารถเพราะเป็นวิสัยของมรรคญาณ และการบำเพ็ญให้บรรลุมรรคญาณนั้นทำกันอย่างไรเรารู้ไหม  ถ้าเราไม่รู้  จะแปลว่าคนอื่นก็ไม่รู้เหมือนกับเรากระนั้นหรือ  สิ่งที่เราก็ไม่รู้ สมควรหรือที่เราจะยกวาทะกล่าวถึงผู้อื่น  ในที่สุดข้าพเจ้าเห็นว่า ทางที่ดีที่สุดเราควรปฏิบัติตัวของเราเองให้รุดหน้าไปตามแนวปฏิบัติดีกว่าจะมามัววิจารณ์ผู้อื่น อย่าลืมคำว่า สันทิฏฐิโก อกาลิโก เอหิปัสสิโก โอปนยิโก ปัจจัตตัง เวทิตัพโพ วิญญูหิ

การแสดงธรรมของหลวงพ่อวัดปากน้ำนั้น  ตามที่ข้าพเจ้าได้ฟังมาอยู่ในเรื่องทาน ศีล ภาวนา นรก สวรรค์ นิพพาน  แต่โดยมากหนักไปทางปรมัตถ์  เวลานี้กำลังแสดงพระอภิธรรมว่าด้วยมหาปัฏฐาน  อนันตนัยเรียงลำดับบทมาติกา วันพระที่แล้วมาถึงบท อินทรีย์ปัจจโยแล้ว

ในที่สุดนี้  ขออานุภาพพระรัตนตรัย  จงคุ้มครองรักษาท่านผู้ประพฤติธรรมทั้งหลายให้มีความสุขทั่วกัน เทอญ

 

                                                                                                                                พระทิพย์ปริญญา

                                                                                                                                บ้านเลขที่ 119  ถนนสุริวงศ์  พระนคร

                                                                                                                                13 กันยายน 2498

........................................................................

 

แม้ท่านได้รับสมณศักดิ์เป็นพระครูสัญญาบัตร  แต่ไม่มีใครเรียกชื่อนั้น เรียกว่าหลวงพ่อเสมอมา  บางคนก็ไม่ทราบว่าท่านมีสมณศักดิ์  เพราะภิกษุสามเณรในวัดและคนวัดก็เรียก “หลวงพ่อ” เสียหมด บางคนก็เรียกว่า “เจ้าคุณพ่อ”

นอกจากท่านจะสร้างคนให้เป็นคนแล้ว  เสนาสนะก็ได้จัดทำรุดหน้าไป แต่เพราะท่านฝักใฝ่ในด้านกรรมฐานเสียมาก  การก่อสร้างปฏิสังขรณ์ก็ไม่ใคร่สนใจมากนัก  ท่านพูดว่า  “สร้างคนนั้นสร้างยาก  เรื่องเสนาสนะไม่ยาก  ใครมีเงินก็สร้างได้ แต่ความสำคัญต้องสร้างคนก่อน”

1.        กุฏิ 2 แถวสร้างก่อนสงครามโลกครั้งที่ 2 ชั้นบนเป็นไม้  ชั้นล่างก่ออิฐ ถือปูน สร้างคู่กับโรงเรียน

2.        .. 2493  สร้างโรงเรียนปฏิบัติเป็นตึกคอนกรีตเสริมเหล็กสูง 3 ชั้น  ยาว 29 วา 2 ศอก กว้าง 5 วา 2 ศอก สิ้นเงินค่าก่อสร้างประมาณ 2,598,110.39 (สองล้านห้าแสนเก้าหมื่นแปดพันหนึ่งร้อยสิบบาทสามสิบเก้าสตางค์)

3.        สร้างศาลาโรงฉันพอเหมาะแก่พระภิกษุสามเณร 500 รูป  ฉันภัตตาหารเช้า เพล เป็นเครื่องไม้มุงสังกะสีพื้นลาดปูนซีเมนต์ ภายในยกเป็นอาสนะสงฆ์มีช่องเดินในระหว่างไว้ สิ้นค่าก่อสร้างประมาณ 400,000 บาทเศษ (สี่แสนบาทเศษ)

4.        สร้างกุฏิเป็นตึกคอนกรีตเสริมเหล็ก เป็นตึก 2 ชั้น พื้นฝ้าเพดานไม้สักทาสีขัดชันเล็ก  มีห้องน้ำห้องส้วมและไฟฟ้า  เป็นกุฏิทันสมัย  ราคาก่อสร้างประมาณ 800,000 บาทเศษ (แปดแสนบาทเศษ)

5.        ก่อนมรณะภาพสัก 4-6 เดือน  ได้สร้างกุฏิอีกหลังหนึ่งสูง 3 ชั้น  เป็นตึกคอนกรีตเสริมเหล็กเช่นเดียวกัน  มีเครื่องประกอบพร้อม ราคาก่อสร้าง 327,843.30 บาท (สามแสนสองหมื่นเจ็ดพันแปดร้อยสี่สิบบาทสามสิบสตางค์)

 

สิ่งก่อสร้างเหล่านี้ไม่มีงบประมาณ  กุฏิบางหลังไม่มีแปลน ค่าก่อสร้างทวีขึ้นแล้วแต่ช่างจะเสนอ  แต่เมื่อเสร็จแล้วก็ได้ของประณีตไว้สำหรับวัด  หลวงพ่อก็ไม่ว่าไร  สร้างกุฏิเสร็จแล้ว หลวงพ่อได้สั่งให้พระรูปอื่นอยู่ต่อไป  ตัวท่านเองหาได้อยู่อาศัยไม่ เช่น กุฏิหลังใหม่ให้พระศรีวิสุทธิโมลี และพระครูปลัดณรงค์เข้าอยู่อาศัยใคร ๆ จะอาราธนาให้ขึ้นกุฏิใหม่ก็ไม่ฟังเสียง  ท่านเพิ่งไปอยู่เมื่อก่อนมรณะภาพสัก 3-4 เดือน  ที่จำไปนั้น เนื่องด้วยที่อยู่เดิมมีการก่อสร้างกุฏิหลังใหม่ใกล้ชิด ท่านไม่ได้ความสงบ จึงจำยอมมาพักที่กุฏิใหม่และมรณะภาพที่กุฏินี้

การสร้างคนนั้นเป็นอัธยาศัยที่ท่านสนใจ  ภิกษุสามเณรรูปใด มีสติปัญญาสามารถ  เที่ยวนำฝากสำนักโน้นสำนักนี้ให้รับการศึกษาชั้นดีต่อไป  และเพื่อรับเอาขนบธรรมเนียมของสำนักนั้นมาปฏิบัติพอเหมาะสม  เป็นการให้สังคมแก่ศิษย์เป็นอย่างดี  วางแนวทางให้มีการติดต่อกัน  ให้มีสัมพันธ์ต่อกัน  ให้แสดงความรู้สึกเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน  แม้ในคณะธรรมยุตท่านก็ส่งเสริมให้ได้บรรพชาอุปสมบท  คือศิษย์สมัครใจก็อนุญาต ไม่มีความรังเกียจใครผู้ใด ท่านพูดว่าเรามองกันในแง่ดีจะมีสุขใจ เพียงเท่านี้ก็พอใจแล้ว สำนักที่หลวงพ่อสนใจเป็นพิเศษคือวัดเบญจมบพิตรจะทำอะไรก็ต้องอ้างสมเด็จสังฆนายกก่อน ต้องการอาราธนามาในการกุศลเสมอ  งานเล็กน้อยก็ต้องต้านทานไว้  บางคราวยอมสงบให้ด้วยความไม่พอใจก็มีเหมือนกัน  และสมเด็จสังฆนายกได้เมตตาแก่หลวงพ่อวัดปากน้ำอย่างดียิ่งเสมอมา

ความเจริญในด้านสมณศักดิ์ยุคก่อน หลวงพ่อไม่ได้รับยกย่องมากนัก  ท่านมาอยู่วัดปากน้ำ ยุคสมเด็จพระวันรัต ติสฺสทตฺตเถร  วัดพระเชตุพน เป็นเจ้าคณะอำเภอภาษีเจริญ ต่อมาพระราชสุธี (พร้อม ป.6) วัดสุทัศน์เทพวราราม ลาสิกขาแล้วต่อมาพระสุธรรมมุนี วัดพระเชตุพน ใน 3 ยุคนี้ พระครูสมุห์สดก็คงได้สมณศักดิ์เป็นพระครูสมณธรรมสมาทานเท่านั้น  เมื่อคณะสงฆ์ปกครองโดยพระราชบัญญัติปกครองคณะสงฆ์ พ.. 2484 ตำแหน่งเจ้าคณะอำเภอตกมาอยู่ในปกครองของเจ้าคุณพระวิเชียรกวี (ฉัตร ป.5) วัดหนัง อำเภอบางขุนเทียน จังหวัดธนบุรี  หลวงพ่อก็ยังคงเป็นพระครูตามเดิม  ที่เป็นดังนั้นเพราะการปกครองของหลวงพ่ออยู่ในวงแคบ  คือเป็นเพียงเจ้าอาวาสพระอารามหลวงตำแหน่งเดียว

อันความจริงหลวงพ่อก็ไม่ได้กระตือรือร้น หรือเที่ยววิ่งเต้น และก็ไม่สนใจในเรื่องเช่นนั้น  ท่านสนใจอย่างเดียวคือต้องการให้ภิกษุสามเณรมีการศึกษาดี  มีการปฏิบัติดี และให้มีผู้ศรัทธาเข้าวัดปฏิบัติธรรมให้มาก ๆ ให้ภิกษุสามเณรมีปัจจัย 4 บริบูรณ์ เพียงเท่านี้ก็พอใจ  เรื่องที่คณะวัดปากน้ำเดือดร้อนใจอยู่อย่างเดียวในสมัยโน้นคือ คณะวัดปากน้ำเห็นต้องกันว่า หลวงพ่อที่เคารพของตน มีคนนับถือมาก  กุลบุตรสมัครใจมาบวชปีละหลาย ๆ สิบคน  ทั้งหลวงพ่อก็มีภูมิพอจะอบรมให้เกิดความรู้ในการปฏิบัติไม่ยิ่งหย่อน  กว่าวัดทั้งหลายแต่ไม่ได้รับการแต่งตั้งเป็นอุปัชฌายะ  ท่านครองวัดมาแต่ พ.. 2459 มาได้ตำแหน่งอุปัชฌายะ เมื่อ พ.. 2490 นับเป็นเวลา 30 ปีเศษจึงได้รับ  อันความจริง วัดปากน้ำเป็นพระอารามหลวง  ย่อมมีสิทธิพิเศษในการได้รับแต่งตั้งเป็นอุปัชฌายะ แม้ในยุคใหม่ก็มีกฎหมายเปิดโอกาสถวาย เพื่อเกียรติพระอารามหลวง

เมื่อพิจารณาอัธยาศัย หลวงพ่อวัดปากน้ำหนักในกตัญญูกตเวทิตาธรรม เมื่อท่านมาปกครองวัดปากน้ำ  ได้รับโยมหญิงผู้ชรามาไว้ สร้างที่อยู่อาศัยและอุปถัมภ์ด้วยเครื่องเลี้ยงชีวิตเป็นอย่างดีจนตลอดของโยม แม้คนอื่นก็เหมือนกันท่านย่อมอนุเคราะห์ตามฐานะ  เมื่อสมเด็จพระวันรัต  ติสฺสทตฺตเถร อาพาธเป็นอวสานแห่งชีวิต หลวงพ่อวัดปากน้ำได้ปฏิการะเป็นอย่างดี  โดยจัดอาหารและรังนกจากวัดปากน้ำมาถวายทุกวัน  ท่านตั้งงบประมาณไว้วันละ 40 บาท พอได้เวลา 4.00 .  ให้คนลงเรือจ้างขึ้นปากคลองตลาด พอถึงวัดพระเชตุพนได้อรุณพอดี  สมัยนั้นสะพานพุทธฯ ชำรุดเพราะภัยสงคราม ถนนฝั่งธนบุรีถึงตลาดพลูยังไม่เรียบร้อย  รถโดยสารยังไม่มีการคมนาคม ต้องใช้เรือจ้าง  หลวงพ่อเพียรปฏิบัติฉลองพระคุณดังนี้ เป็นเวลาหลายเดือน เมื่อผู้นำอาหารมาถวายกลับไปแล้ว ต้องรายงานให้หลวงพ่อทราบทุกวัน

การทำคิลานุปัฏฐากเป็นอวสานปฏิการะนี้  น่าจะให้ผลแก่หลวงพ่อมากอยู่ เมื่อเจ้าคุณพระพิมลธรรม  ฐานทตฺต  วัดมหาธาตุหมั่นมาเยี่ยมสมเด็จพระวันรัต  ติสฺสทตฺตเถร ผู้กำลังอาพาธหนัก  วันหนึ่งเป็นเวลาค่ำแล้ว  เจ้าคุณสมเด็จพระวันรัต  ได้ขอร้องให้ช่วยแต่งตั้งพระครูสมณธรรมสมาทาน วัดปากน้ำเป็นอุปัชฌายะด้วย  เจ้าคุณพระพิมลธรรมยินดีและรับรองว่าจะจัดการให้ตามประสงค์  และต่อมาไม่ช้าตราตั้งเป็นอุปัชฌายะก็ตกถึงพระครูสมณธรรมสมาทาน  คือหลวงพ่อวัดปากน้ำ  เมื่อได้รับตราตั้งเป็นพระอุปัชฌายะแล้ว  คณะวัดปากน้ำชื่นชมยินดี  กุลบุตรพากันมาบรรพชาอุปสมบทในสำนักวัดปากน้ำทวีขึ้น

อันเจ้าคุณพิมลธรรม  ฐานทตฺต นั้นท่านชอบพอกันมานานในส่วนตัว  แต่ พ.. 2464 นับแต่นั้นมาเป็นเวลา 28 ปี จึงได้รับพระราชทานสมณศักดิ์เป็นพระราชาคณะสามัญที่พระภาวนาโกศลเถระ ถือพัดยศพื้นขาวอันเป็นตำแหน่งวิปัสสาธุระ พ.. 2492  การได้สมณศักดิ์ครั้งนี้  นัยว่าเป็นด้วย  คณะสังฆมนตรีได้ทราบเกียรติคุณของท่านอยู่บ้าง จึงได้รับคะแนนส่งเสริมเป็นอันดียิ่ง  พระพิมลธรรม(อาสภเถร) วัดมหาธาตุด้วยแล้วส่งเสริมเต็มที่  และได้พยายามส่งเสริมมาทุกระยะกาล  เพราะพระพิมลธรรม พอใจในสุปฏิบัติของหลวงพ่อวัดปากน้ำ

.. 2494  ได้รับพระราชทานพัดยศเทียบเปรียญ

.. 2498  ได้รับพระราชทานสมณศักดิ์เป็นพระราชาคณะชั้นราช  มีพระราชทินนามว่า “พระมงคลราชมุนี”

.. 2500  ได้รับพระราชทานเลื่อนสมณศักดิ์  เป็นพระราชาคณะชั้นเทพ  มีพระราชทินนามว่า “พระมงคลเทพมุนี”

เมื่อได้เลื่อนสมณศักดิ์เป็นพระมงคลราชมุนีแล้ว ต่อมาท่านได้อาพาธเกี่ยวแก่ความดันโลหิตสูง  เริ่มแต่เดือนมีนาคม 2499 เป็นต้นมา  มีอาการขึ้น ๆ ลง ๆ พล... เรียง  วิภัตติภูมิประเทศ  ผู้อำนวยการโรงพยาบาลทหารเรือ  แพทย์ประจำได้มาเยี่ยมอาการทุกเช้าเย็น และทำการพยาบาลด้วยตนเอง  เมื่อเวลามาเยี่ยมตรวจอาการ อาการของโรคใดที่แพทย์สงสัย  ได้เชิญผู้เชี่ยวชาญแต่ละสาขา มาตรวจรักษา  เช่น นายแพทย์ผู้เชี่ยวชาญทางปอด ทางหัวใจ เป็นต้น  โดยที่สุดได้เชิญ คุณพระอัพภันตริกาพาธ ผู้เชี่ยวชาญชั้นเยี่ยมของประเทศไทยมาตรวจและแนะนำ  เพราะท่านผู้นี้เป็นอาจารย์ของนายแพทย์ทั้งหมดด้วย  โรคนั้นมีแต่ทรงกับทรุด บางคราวก็ทำให้มีความหวังบ้าง

การได้รับสมณศักดิ์เป็นพระราชาคณะที่ พระมงคลเทพมุนี ก็อยู่ในระหว่างอาพาธ อาการของโรคเริ่มจะแสดงว่าหมดหวัง  แต่กำลังใจของท่านยังแข็งแกร่ง  พอเข้าวังรับพระราชทานสัญญาบัตรได้  คณะวัดปากน้ำก็มีหวังอยู่ว่าคงจะหายจากโรคสักวันหนึ่งนั้น เป็นแต่เพียงความหวังตั้งแต่เริ่มอาพาธจนถึง มรณะภาพเป็นเวลา 2 ปีเศษ  หลวงพ่อไม่ได้แสดงอาการรันทดใจใด ๆ เลย  ต้อนรับแขกด้วยอาการยิ้มแย้มเสมอ  เวลาจะลุกจะนั่งไม่พอใจให้ใครไปช่วยเหลือ  ท่านพอใจทำเอง  ผู้อื่นคอยตามเพื่อช่วยเหลือเวลาท่านเซไปเท่านั้น  นอกจากโรคดังกล่าวแล้ว ยังมีโรคไส้เลื่อนกำเริบขึ้นอีก  ถึงกับต้องไปทำการผ่าตัดที่โรงพยาบาลศิริราชในระหว่างพรรษา  แม้กระนั้นท่านก็ไม่ยอมขาดพรรษา  ดิ้นรนมารับอรุณที่วัดปากน้ำจนได้  และได้มาอยู่โรงพยาบาลสงฆ์ 2 ครั้ง  ได้รับการพยาบาลเป็นอย่างดีทุกแห่ง

เมื่อ พ.. 2500 อาการของโรคกำเริบมากขึ้น  ท่านก็คาดว่าจะมรณะภาพ จึงได้จัดการฌาปนกิจศพโยมหญิงของท่าน  เพื่อสนองคุณมารดาในอวสาน  เวลานั้นอาการก็หนักมากอยู่แล้ว  แต่ด้วยกำลังใจอันเข้มแข็ง  จึงพยายามบำเพ็ญกุศลได้จนตลอดพิธี  เวลานับเป็นปี ๆ ที่กำลังอาพาธ ท่านได้กำจัดความประมาททุกวิถีทาง  ทุกเวลาเย็น ได้เรียกพระไปทำกัมมัฏฐานใกล้ ๆ ท่านเป็นเวลา 1 ชั่วโมงบ้าง 2 ชั่วโมงบ้าง หรือเวลาอื่นก็มีเช่นนั้น  เวลากลางคืนก็สั่งงานให้พวกปฏิบัติกระทำกิจกัมมัฏฐานจิตใจของท่านผูกพันอยู่อย่างนี้  ใครจะทักท้วงประการใด  ท่านเพียงแต่ฟัง แต่ไม่รับปฏิบัติตามคำทักท้วงนั้น

เมื่ออาพาธครอบงำท่านได้ 1 ปีเศษแล้ว  วันหนึ่งท่านพูดกับผู้เขียนเรื่องนี้ว่า เจ็บคราวนี้ไม่หาย  ไม่มียารักษา  เพราะยาที่ฉันมีอยู่นั้นมันไม่ถึงโรค  ท่านเปรียบว่ายาที่ฉันนั้นเหมือนมีแผ่นหินมารองรับกั้นไว้  ไม่ให้ยาซึมไปกำจัดโรคได้  ท่านบอกว่า กรรมมันบังไว้เป็นเรื่องแก้ไม่ได้ ท่านพูดแล้วก็ยิ้มด้วยอารมณ์เย็น  ตั้งแต่อาพาธจนมรณะภาพ  เจ้าคุณพระมงคลเทพมุนีไม่มีอาการครวญครางแสดงอาการเจ็บป่วย  เว้นแต่ไม่รู้ตัว  เมื่อได้สติก็กำจัดได้ ไม่จู้จี้บ่นเอาแก่ใคร  จะแสดงความไม่พอใจบ้างก็เฉพาะผู้ที่ไม่มาปฏิบัติธรรมกับท่าน  การห่วงใยใด ๆ ไม่แสดงออก วางอารมณ์เฉย สิ่งใดต้องการถ้ามีก็เอาถ้าไม่มีก็นิ่งเฉยและยิ้มรับความไม่มีนั้นด้วย

เรื่องอาหารการขบฉันระหว่างอาพาธใครทำถวายอย่างไร ก็ฉันอย่างนั้น  ที่ถูกปากก็ฉันมาก  สิ่งใดที่มีผู้ห้ามก็เลิกฉันสิ่งนั้น  แม้จะชอบก็ไม่พยายามจะฝืนคำห้ามของบุคคล  อันผู้ที่ห้ามนั้นก็คือพี่สาวของหลวงพ่อเอง  บางทีการห้ามนั้นเกิดขัดใจกับผู้เขียนก็มีหลายครั้ง 

เป็นอันว่าหลวงพ่อวัดปากน้ำได้ทำพระกัมมัฏฐานและควบคุมการปฏิบัติด้วยตนเองตั้งแต่ต้นจนชีวิตเป็นอวสาน  สมัยเวลาป่วยไข้ก็ควบคุมและสนใจในการปฏิบัติ  ท่านให้ภิกษุมานั่งสมาธิใกล้ ๆ ท่านทุกวัน  เป็นงานที่หลวงพ่อห่วงมาก และได้สั่งไว้ว่า งานที่เคยทำอย่างไรอย่าให้ทิ้ง จงพยายามกระทำไป และจงเลี้ยงภิกษุสามเณรดังเคยทำมา

 

ธรรมกาย

                การปฏิบัติธรรมตามหลักพระกัมมัฏฐาน อันเป็นปฏิปทาสูงสุดในพระพุทธศาสนา  ถ้าการปฏิบัตินั้นเข้าขั้นปรมัตถ์ ผู้ปฏิบัติก็ย่อมเข้าถึงอมตสุข  แม้ยังไม่เข้าขั้นปรมัตถ์  ก็ยังอำนวยผลแก่ผู้ปฏิบัติให้มีกาย วาจา ใจ สงบระงับ  อันผู้ปฏิบัติเข้าถึงธรรม  ย่อมมีกาย วาจา ใจ ไกลจากโลภ โกรธ หลง เป็นบุคคลคงที่ต่อหลักธรรม ไม่ก่อกรรมทำเวร

                หลวงพ่อวัดปากน้ำ ปฏิบัติเพื่อกำจัดโทษเช่นนั้น  มีปฏิปทาเดินสายกลาง  ไม่ห่วงในลาภสักการะเพื่อตน  แต่ขวนขวายเพื่อส่วนรวม  กิจการนิมนต์ทางไกลถึงกับค้างคืนแล้ว ท่านรับนิมนต์น้อยนัก โดยท่านเคยแจ้งว่าเสียเวลาอบรมผู้ปฏิบัติ  ท่านมีความมุ่งหมายใช้ความเพียรติดต่อกันทุกวัน  ถ้ามีดีจะอวดก็ควรเอาออกแสดงได้  เว้นไว้แต่ไม่มีดีจะอวดใครแล้วเอาเท็จมาอวดอ้างว่าเป็นของดี ลวงผู้อื่นให้หลงเข้าใจผิด อันหลวงพ่อไม่ใคร่รับนิมนต์ใครนั้นเป็นปณิธานในใจของท่านเอง  ลงได้ตั้งใจแล้วก็ต้องทำตามตั้งใจเสมอมา  มิใช่ว่าเป็นผู้หมดแล้วจากความปรารถนา  ยังอยู่ในกลุ่มแห่งความปรารถนา แต่ท่านไม่หลงจนประทุษร้ายให้เสียธรรมปฏิบัติ

                ธรรมานุภาพให้ผลแก่หลวงพ่อทันตาเห็น  ต้องการโรงเรียนประหนึ่งความฝัน ธรรมานุภาพก็ดลบันดาลให้สมประสงค์  กลายเป็นความจริง  ต้องการกุฏิ โรงฉัน และการเลี้ยงพระวันละหลาย ๆ ร้อยรูป ก็ได้สมความปรารถนา  ต้องการให้มีผู้ปฏิบัติมาก ๆ นักปฏิบัติก็ติดตามมา  ปัจจัยที่จ่ายเรื่องอาหาร  เรื่องกุฏิ โรงเรียน ในยุคของท่าน มีจำนวนมิใช่ล้านเดียว  ถ้าคิดแต่ค่าอาหารอย่างหยาบ ๆ วันละ 1,000 บาท ปีหนึ่งเป็นจำนวนเงิน 360,000 บาท  สิบปีเป็นเงินเท่าไร  นี้คิดอย่างต่ำ  ถ้าหลายสิบปีจะเป็นเงินเท่าไร หลวงพ่อท่านพูดว่า  เราเป็นลูกพระพุทธเจ้า เมื่อกาย วาจา ใจ บริสุทธิ์แล้ว  ย่อมมีสิทธิ์ใช้มรดกของพระพุทธเจ้าได้  และใช้ได้จนตลอดชาติ  ถ้าไม่บริสุทธิ์แล้วแม้จะเอาไปใช้ก็ไม่ถาวรเท่าไร  การปฏบัติของคณะกัมมัฏฐานวัดปากน้ำย่อมเป็นไปตามระเบียบที่หลวงพ่อได้วางไว้  ทุกคราวท่านพูดให้เกิดกำลังใจในการใช้ความเพียร  ธรรมกายของวัดปากน้ำแพร่ปรากฏไปแทบทุกจังหวัด  ยิ่งกว่านั้นยังไปแสดงธรรมานุภาพยังภาคพื้นยุโรปด้วย  เกียรติศักดิ์ของธรรมกายแพร่หลายเช่นนั้น ย่อมแสดงความศักดิ์สิทธิ์อันเป็นสัจธรรมแก่ผู้ปฏิบัติ  ทั้งนี้เนื่องด้วยโดยมากผู้จะเดินทางไปเมืองนอก  ได้มาขอพรต่อหลวงพ่อก็มี โดยได้รับคำบอกเล่าจากผู้ใหญ่ก็มี  ชาวยุโรปเกิดความสนใจในเรื่องธรรมวินัยในพระพุทธศาสนานี้ แสดงว่าธรรมกายของวัดปากน้ำได้ข้ามน้ำข้ามทะเลไปนอกประเทศแล้ว

                .. 2497  ศาสตราจารย์วิลเลี่ยม  อาจารย์มหาวิทยาลัยในกรุงลอนดอนได้ล่องฟ้า ข้ามทะเลจากยุโรปมาสู่ประเทศไทย  เพื่อศึกษาธรรมปฏิบัติ ณ วัดปากน้ำเป็นครั้งแรกในประเทศไทย  หลวงพ่อได้จัดการอุปสมบทให้ตามที่มุ่งหมาย  ก่อนจะให้การอุปสมบทนั้นได้อบรมจนเข้าใจพิธีและเรียนธรรมปฏิบัติ  ฝึกหัดพระกัมมัฏฐานจนได้แนวมั่นคงเป็นที่พอใจแล้ว  จึงได้จัดการให้อุปสมบท  การที่ชาวอังกฤษมาบวช ณ สำนักวัดปากน้ำนั้น  ได้รับอุปการะจากหลวงพ่อเป็นอย่างดีท่านได้จัดการซ่อมตึกขาวซึ่งได้ใช้เป็นหอสมุดให้เรียบร้อย มีห้องน้ำห้องส้วมทันสมัย ตีรั้วล้อมตึกมิให้ใครมาปะปน  พระวิลเลี่ยมนี้มีฉายาว่า กลิปวฑฺโฒ  เมื่อได้อุปสมบทแล้ว ทำการปฏิบัติพระกัมมัฏฐานต่อไป  ได้ยินว่าได้ธรรมกายเบื้องต้น  ต่อมาได้ไปประเทศอังกฤษอีก มีผู้เลื่อมใสใน พระกลิปวฑฺโฒมาก ต่อมาได้นำผู้ศรัทธามาบวชอีก 3 คน ล้วนแต่มีวิทยฐานะได้ปริญญาทั้งนั้น  หลวงพ่อได้ให้อุปการะเป็นอย่างดี  เรื่องอาหาร บริโภค ไม่ฝืดเคืองได้ทำงบประมาณไว้โดยเฉพาะ  ตลอดถึงช่วยค่าพาหนะเวลากลับยุโรปตามสมควร

                ต่อมาเกิดความเข้าใจผิดกันขึ้น  อันความเข้าใจผิดนั้นจะเป็นเพราะล่ามก่อกวนให้เกิดขึ้น  หรือเกิดขึ้นเพราะภิกษุฝรั่งนั้นทำให้เกิดขึ้นยังเอาเป็นความจริงไม่ได้แน่นอน  จึงไม่สามารถเขียนลงได้ในโอกาสนี้  พระภิกษุฝรั่งและผู้เป็นล่ามเข้าหาหลวงพ่อขอสิทธิบางอย่าง  หลวงพ่อชี้แจงให้เข้าใจอย่างไรก็ไม่ฟังเสียง  ภิกษุเหล่านั้นได้ลุกออกจากที่ประชุมไปโดยไม่เคารพในฐานะเป็นอุปัชฌายะ  ล่ามคงไม่ปรับความเข้าใจให้ดีได้ยินว่าล่ามกับภิกษุฝรั่งนั้น ได้ตกลงโครงการกันมาก่อนแล้ว จึงไม่ฟังเสียงหลวงพ่อ  เมื่อเหตุการณ์เป็นดังนั้น ภิกษุฝรั่งก็พากันออกจากวัดปากน้ำไป และล่ามก็ออกไปด้วย  ความไม่ราบรื่นเกิดขึ้นในวัดปากน้ำ  เรื่องอื้อฉาวอยู่พักหนึ่ง  ทั้งล่ามทั้งภิกษุฝรั่งได้เข้ามาหาผู้เขียนเรื่องนี้  เพื่อแจ้งว่าได้ออกจากวัดปากน้ำไปแล้ว  เฉพาะล่ามได้ออกความเห็นว่า ถ้าจะให้เข้าอีกจะขอสิทธิบางอย่างจึงจะยอมเข้าสำนักตามเดิม

                หลวงพ่อวัดปากน้ำท่านไม่เห็นด้วย และไม่ยอมรับข้อกติกาใด ๆ ที่ทางล่ามเสนอมา  เมื่อล่ามแสดงอาการแข็งแกร่งไม่สำเร็จก็ต้องหลบหน้าไป  พระฝรั่งพักอยู่ในประเทศไทยพอสมควรแล้ว ชวนกันกลับยุโรปในเพศบรรพชิต  ต่อมาพระกลิปวฑฺโฒได้กลับมาประเทศไทยอีก  เพื่อขอแสดงอัจจยะโทษ โดยมานึกถึงความบกพร่องอันเกิดแต่ความเข้าใจผิดของตน  เวลานั้นเจ้าคุณพระมงคลเทพมุนีกำลังอาพาธอยู่  จึงไม่ยอมให้พระกลิปวฑฺโฒเข้าพบ  ตามเสียงพูดกันว่าหลวงพ่ออาพาธครั้งนั้น  เกิดแต่เสียใจเรื่องเอาพระฝรั่งไว้ไม่อยู่ อันความจริงนั้น ท่านอาพาธมาก่อนเกิดเรื่อง  ท่านจะเสียใจอะไรในเรื่องเช่นนี้  เพราะท่านไม่ได้ก่อขึ้น พวกนั้นเป็นผู้ก่อขึ้นเอง

                ได้ถามหลวงพ่อว่าทำไมไม่ให้พระกลิปวฑฺโฒเข้าพบ  ท่านตอบว่าเขาลุกจากที่ประชุมไปโดยไม่สำคัญในเราเลย  แสดงอคารวะถึงเช่นนั้นจะเลี้ยงกันได้อย่างไร  เราก็ต้องจริงต่อเขาบ้าง มิฉะนั้นเขาจะดูหมิ่นพระพุทธศาสนา การที่เราปฏิเสธไปเช่นนั้นแหละจะสอนให้ฝรั่งรู้สึกตัวว่า  ต่อไปควรจะทำตนอย่างไรในภูมิของสมณะ  เมื่อไปร่วมกับคณะอื่นจะได้ไม่เอาแต่ใจของตน  ถ้าเราขืนให้พบต่อไปก็จะมาเหยียบย่ำกันอีก  ให้เขาเห็นความจริงของเราเสียบ้าง  ไม่เช่นนั้นเสียเหลี่ยม พระกลิปวฑฺโฒแม้จะพยายามเป็นอย่างดีแล้ว  ก็ไม่ได้พบหลวงพ่อตามที่ปรารถนา  และได้กลับไปสู่ประเทศอังกฤษตามเดิม  ได้ทราบข่าวจากยุโรปว่า พระกลิปวฑฺโฒเสียใจต่อเหตุการณ์และเวลานี้ก็สนใจในธรรมกายนั้นอยู่

                ธรรมกายนั้นให้ผลแก่ผู้ปฏิบัติเป็นมหัศจรรย์  จะเป็นเด็กหรือผู้ใหญ่ ภิกษุ หรือสามเณร เมื่อได้ปฏิบัติถึงขั้นก็ได้ธรรมกายเหมือนกัน  หลวงพ่อชอบพูดแก่ใคร ๆ ว่า เด็กคนนั้นได้ธรรมกายและชอบยกเด็ก ๆ ขึ้นอ้าง  ลักษณะนี้เป็นอุบายวิธีให้ผู้ใหญ่สนใจด้วย  อาจนำไปคิดว่าเด็ก ๆ ยังปฏิบัติได้  ทำไมผู้ใหญ่จะทำไม่ได้ คิดไป ๆ ก็อาจเกิดอุตสาหะในการปฏิบัติธรรม หรือเกิดความละอายตัวเองที่ไม่แสวงหาธรรมแก่ตน  มัวแต่สะสมกิเลสเข้าไว้  หลวงพ่อว่าเมื่อได้ธรรมกายแล้ว ย่อมทำประโยชน์ได้หลายอย่าง  ถ้าจิตเป็นกุศลแม้โรคภัยไข้เจ็บก็ช่วยแก้ได้ ในเมื่อโรคนั้นยังไม่เข้าขั้นอเตกิจฉา  การใช้ธรรมกายแก้โรค หลวงพ่อเคยพูดว่าแก้ได้จริง  ถ้าได้ประกอบกันทั้ง 2 ฝ่าย คือ ฝ่ายแก้และฝ่ายเจ้าทุกข์ มีความเชื่อมั่นคง กล่าวคือต้องเรียนพระกัมมัฏฐานปฏิบัติธรรมด้วย เพื่อให้กระแสจิตเชื่อมถึงกัน  ลักษณะนี้มีหวังมากที่ไม่ได้ผลก็เนื่องด้วยผู้เจ็บไม่พยายามทำพระกัมมัฏฐาน ทางเชื่อมไม่ถึงกันแต่ถึงอย่างนั้นก็มีผลบ้างนเมื่อโรคนั้นยังอ่อนและท่านพูดว่า  ถึงไม่หายก็จะเป็นไร เราไม่ได้เรียกค่ารักษาเอาแก่ใคร ช่วยด้วยเมตตาอย่างน้อยคนเจ็บก็จะต้องได้ความรู้วิธีปฏิบัติธรรม  หรือเข้าใกล้พระรัตนตรัยพอสมควรแก่อุปนิสัย  ท่านพูดว่าที่หายก็มาก ที่ไม่หายเพียงแต่บรรเทาเป็นครั้งคราวก็มี

                พูดถึงวิธีแก้ไขโรค  ผู้เขียนได้พบกับนักเรียนแพทย์คนหนึ่ง  ซึ่งเขาสนใจในวิชาของหลวงพ่อ  ระหว่างเป็นนักเรียนแพทย์ปีปลาย ๆ เขาได้รักษาพยาบาลคนไข้ผู้หนึ่ง คนไข้นั้นเจ็บปวดมาก หมดทางแก้ไข เขาได้ตัดสินใจพูดกับเพื่อน ๆ ว่าประเดี๋ยวจะแก้ให้หายขอเข้าไปในห้องสักครู่ก่อน  นักเรียนแพทย์คนนั้น  เข้าห้องทำสมาธิจิตตามหลักของวัดปากน้ำ  สักครู่ใหญ่ ๆ ต่อมา คนป่วยสงบจากความเจ็บปวด  พวกเพื่อนนักเรียนแพทย์ด้วยกันแปลกใจถึงผู้เข้าสมาธิเองก็แปลกใจ  และภูมิใจในการกระทำของเขา ได้ถามว่าทำไมจึงกล้าเช่นนั้น ตอบว่าสงสารคนเจ็บไม่รู้ว่าจะช่วยได้อย่างไร  ไม่มีทางอื่นก็ลองดูและยังได้พูดต่อไปว่าเขาได้เห็นตนเองว่าเมื่อชาติก่อนเขาเคยเป็นนักบวชมาเหมือนกัน  นักเรียนแพทย์คนนี้ตามปกติชอบวัดและพิธีทางศาสนาตั้งแต่จำความได้  เพราะผู้ใหญ่สนใจในทางศาสนา เขาอาราธนาศีล อาราธนาพระปริตได้ตั้งแต่พูดชัด  มีการทำบุญประจำปี เด็กคนนี้ได้อาราธนาศีลพรปริตเสมอมา และอาราธนาได้อย่างไม่กระดากอายเลย  การเรียนดี สำเร็จปริญญาแพทย์โรงพยาบาลศิริราช เมื่ออายุได้ 21 ปี

                มีคนโดยมากสงสัยในเรื่องเด็ก ๆ ได้ธรรมกาย คิดดูหมิ่นว่าผู้ใหญ่ยังปฏิบัติเข้าไม่ถึง  ทำไมเด็ก ๆ จะมาได้ ต่อมาก็ต้องเชื่อ วันหนึ่งมีผู้นำเด็กพอคลานได้อย่างแข็งแรงมาขอให้ตั้งชื่อ  เด็กคนนี้ซนขนาดหนัก เห็นอะไรจะต้องคลานไปจับขว้างจนได้  ผู้เขียนเรื่องนี้ได้ส่งซองหนังสือให้เล่น 1 ซอง  แต่อยากจะล้อเด็กนั้นด้วย  ส่งให้แล้วจับดึงไว้ข้างหนึ่ง คะเนว่าเด็กฉุดไม่หลุดจากมือเรา  เด็กน้อยคว้าซองอีกด้านหนึ่งไม่ยอมปล่อยดึงจนกระดาษซองขาดติดมือไป  ขึ้นชื่อว่ากระดาษซองจดหมายก็ออกจะเหนียวอยู่บ้างถึงดังนั้นเด็กไม่ยอมปล่อย กระชากขาดติดมือไป จึงประวัติถึงคำหลวงพ่อว่า  เด็กได้ธรรมกายนั้นอาจเป็นจริง  เพราะว่าเด็กมีอารมณ์ไม่ฟุ้งซ่าน  คืออารมณ์ต้องการอะไรก็ปักใจดิ่งลงไปไม่ยอมทิ้งจะเอาให้ได้  ถ้าแย่งของไปจากมือ ต้องร้องไห้เอาของนั้นคืนเสมอ  อนึ่งเมื่อผู้ใหญ่สอนอะไร  เด็ก ๆ มักจะจดจำและทำตาม  เด็กปฏิบัติธรรมก็มีทางจะได้ธรรมกายเหมือนหลวงพ่อท่านพูดไว้  ใครเล่าจะพิสูจน์  เพราะผู้ใหญ่จะลดตัวและทำความรู้สึกเหมือนเด็กไม่ได้

 

อาพาธ-มรณะภาพ

                เจ้าคุรพระมงคลเทพมุนีเริ่มป่วยแต่ พ.. 2499  งานอย่างหนึ่งซึ่งได้ตั้งใจไว้คือ การฉลองโรงเรียนปริยัติ  .. 2500  หลวงพ่อจะมีแจงหรือนิมนต์พระ 2,500 องค์มาเจริญพระพุทธมนต์  จะถวายสำรับคาวหวาน และสมณบริขารองค์ละชุด  รวมเป็น 2,500 ชุด  แต่เพราะอาพาธมาขัดขวางเสีย  ความคิดนั้นก็ไม่ปรากฏเป็นความจริง นับว่าเป็นโชคร้ายของวัดปากน้ำอย่างมหันต์ ซึ่งถ้าหลวงพ่อไม่อาพาธวัดจะได้ทุนเป็นค่าภัตตาหารอีกเป็นจำนวนมาก

                ตั้งแต่อาพาธมา ได้รับความสะดวกในการอุปถัมภ์และพยาบาลทุกอย่าง ไม่มีอะไรขัดข้องเลย มีพร้อมเท่าที่หลวงพ่อต้องการจนถึงมรณะภาพ  ทุกครั้งยิ้มรับแขก  สนทนาปราศรัยพอสมควร  แต่โดยมากเข้าเยี่ยมยากเพราะหมอห้ามไม่ให้รบกวน  เมื่อถูกห้ามบ่อย ๆ คนเยี่ยมก็ห่างไป เพียงมาถามข่าวข้างนอกแล้วก็กลับ  ทุกอย่างชอบทำเองเมื่อเวลาป่วยไข้  เช่น จะช่วยพยุงลุกพยุงนั่งไม่ชอบ  ลุกนั่งเอง เดินเอง สรงน้ำเอง  ใครจะไปประคองไม่ถูกอัธยาศัย  เป็นเพราะกำลังใจแข็งเมื่อลุกนั่งไม่ไหวจริง ๆ เพราะอาพาธทวีขึ้น จึงยอมให้มีคนพยุงลุกนั่ง

                ผู้เขียนเรื่องนี้พยายามไปเยี่ยม  ไปติด ๆ กันบ้าง ห่างไปนาน ๆ บ้าง  ซึ่งทั้งนี้แล้วแต่อาการของโรค  ถ้าทราบข่าวว่าหนักมากก็หมั่นมา  และการไปก็ไม่ได้บอกกำหนดแน่นอนแก่ใคร ๆ บางวันไปเช้า  บางวันบ่าย  บางวันเย็นค่ำ  ทั้งนี้เพื่อจะสังเกตการณ์ว่า ภิกษุสามเณรเอาใจใส่ต่อหลวงพ่ออย่างไร  ได้ทราบว่าจัดเป็นเวรมาปฏิบัติทุกวัน  พวกมาเจริญกัมมัฏฐานต่างหาก 

วันหนึ่งพอไปถึงที่พักของหลวงพ่อ มีพระเวรมาแจ้งก่อนว่า  หลวงพ่อออกมารออยู่นานแล้ว จึงพูดว่า “ฉันไม่เคยบอกแก่ใครว่าจะมา  พวกคุณไปโกหกหลวงพ่อไว้หรือว่าฉันจะมา”  พระเวรตอบว่า  “ผมก็ไม่ทราบ แต่หลวงพ่อสั่งให้จัดอาสนะไว้รับพระเดชพระคุณด้วยวาจา  “จัดที่ไว้ ธรรมดิลกจะมา”  ท่านสั่งดังนี้ไม่พลาดสักคราวเดียว  ถ้าหายไปนานก็พูดขึ้นลอย ๆ ว่า “ธรรมดิลกวัดโพธิ์ไม่อยู่”  ” 

หลวงพ่อต้องอยู่โรงพยาบาลสงฆ์ 2 ครั้ง  ไปทำการผ่าตัดโรคไส้เลื่อนที่โรงพยาบาลศิริราช 1 หน  ทั้งโรคเก่าโรคใหม่ มาซ้ำเติม  ความหวังในชีวิตก็มีแต่สั้นเข้า  ท้ายเดือนมกราคมและต้นเดือนกุมภาพันธ์ 2502  ติดต่อกัน  ผู้เขียนไปทำการควบคุมการตรวจนักธรรมในภาค 7 ประจำ พ.. 2501  งานนี้ได้ตรวจข้อสอบนักธรรมรวมแห่งเดียวกัน 8 จังหวัด  งานเสร็จสิ้นลง วันที่ 1 กุมภาพันธ์ 2502  คิดว่าจะอยู่ตากอากาศสัก 2-3 วัน  เพื่อหาโอกาสเยี่ยมวัดต่าง ๆ ด้วย  เกิดสังหรณ์ใจถึงเจ้าคุณพระมงคลเทพมุนีขึ้น  จึงเดินทางกลับวันที่ 2 กุมภาพันธ์ ศกเดียวกันถึงวัดพระเชตุพน 18.00 . มาโดยรถยนต์  รถวิ่งมาอย่างช้า ๆ

รุ่งขึ้นวันที่ 3 กุมภาพันธ์ เวลา 12.00 .  โทรศัพท์มาจากวัดปากน้ำแจ้งว่าหลวงพ่ออาการหนักแล้ว  ขอให้รีบไปวัดปากน้ำด่วน  ถึงวัดปากน้ำเวลา 13.00 . เศษได้เข้านมัสการ  หลวงพ่อมีอาการหอบ ทางวัดปากน้ำได้ตามหมอที่เคยประจำก็ไม่พบ หลวงพ่อหมดความรู้สึก  มีแต่อาการหอบอย่างเดียว  คุณหญิงชลขันธพินิจ  มาเยี่ยมทนดูไม่ได้ต้องไปตามหมออื่นมา  หมอบอกว่าหมดความรู้สึก เส้นโลหิตในสมองแตกแล้วหมดความหวัง  หมอไม่ยอมทำอะไร เพียงแต่แนะนำว่าให้เอาน้ำแข็งห่อผ้าวางไว้บนศีรษะ  เวลานั้นภิกษุ สามเณร อุบาสก อุบาสิกาแน่นห้อง ต่างมองดูหลวงพ่อด้วยน้ำตา หน้าสลดหมดความหวัง หมอพยากรณ์ไว้ว่าภายใน 24 ชั่วโมงจะอยู่ได้เป็นอย่างดี  หมอกลับไปแล้ว พวกศิษย์ก็ยังห้อมล้อมหลวงพ่ออยู่เข้าใจว่าหลวงพ่อไม่รู้สึกอะไรเลย  หลวงพ่อหลับตาหอบถี่ ๆ หนักขึ้นแล้วก็ค่อย ๆ น้อยลง ๆ วิญญาณของหลวงพ่อได้ทิ้งร่างกายอันทุพพลภาพนั้นไปด้วยอาการอันสงบ  และสงบอย่างสมภูมิของนักปฏิบัติ  เวลา 15.05 . ของวันที่ 3 กุมภาพันธ์ 2502

เสียงสะอื้นก็ระงมขึ้นในห้องที่หลวงพ่อมรณะภาพ  ทุกคนหน้าซีดสลดแม้น้ำตาไม่ออกทางลูกตา จะปฏิเสธไม่ได้ว่าผู้นั้นไม่กลืนน้ำตาแห่งความสลดใจ

เมื่อแน่ใจว่าดับสนิทดีแล้ว  ระฆังทุกใบในวัดได้บันลือเสียงขึ้น กลองก็ดังขึ้นเป็นอันรับรู้กันว่า  เจ้าคุณพระมงคลเทพมุนี ได้ละโลกนี้ไปสู่ปรโลกแล้ว  ครู่ต่อมากุฏิตึกหลังใหญ่เนืองแน่นไปด้วยภิกษุสามเณร อุบาสก อุบาสิกา หน้าเศร้าน้ำตาคลอ  บ้างทิ้งตัวลงกราบ บ้างยืนไหว้ บ้างสะอื้นเอามือปิดหน้า  เวลานั้นไม่มีเสียงพูด มีแต่เสียงสะอื้นและเงียบสงัดแสดงว่าหมดที่พึ่งแล้วจนอวสานแห่งชีวิตของตน 

การมรณะภาพของหลวงพ่อเวลา 15.05 . นั้น  คล้ายกับว่าพระคุณท่านยังมีความกรุณาอยู่  เพราะยังให้เวลาดำริและติดต่อเรื่องจัดการศพได้เป็นเวลาสะดวกจริง ๆ จะติดต่อกับใครสั่งการอย่างไรเกี่ยวแก่ศพสำเร็จทุกทาง  คล้ายกับว่าหลวงพ่อเปิดทางสะดวกไว้ให้ เครื่องใช้สอยมีทุกอย่างทันความประสงค์  ถ้ามรณะภาพในเวลากลางคืนหรือใกล้รุ่ง ก็จะพากันเดือดร้อนและหนักใจเพียงไร  คืนนั้นเราพิมพ์การ์ดอาบน้ำศพเสร็จ  จัดสถานที่ตั้งศพเรียบร้อย  เรียกอย่างไรได้อย่างนั้นและทันประกาศทางวิทยุและหนังสือพิมพ์  เพื่อความเรียบร้อย ในวันรุ่งขึ้น  ได้จัดการให้ภิกษุสามเณร อุบาสก อุบาสิกาและชาวบ้านใกล้เรือนเคียงหรือห่างไกลที่มาประชุมกันวันนั้น  ได้อาบน้ำศพเสียก่อน ต้องจัดให้เข้าอาบน้ำศพคราวละ 3 คนบ้าง 4 คนบ้าง  กว่าจะทั่วสิ้นเวลากว่า2 ชั่วโมง

จัดการปลงผมและเปลี่ยนผ้าครองใหม่  ฉีดยารักษาศพมิให้เน่าในวันนั้นเอง  ได้สั่งให้เก็บผมของหลวงพ่อไว้  เพื่อบรรจุพระแจกแก่ชาวบ้านต่อไป  แต่ได้สั่งช้าไป มีผู้เก็บไปหมดจะหาเหลืออยู่สักเส้นหนึ่งก็ไม่ได้  ยิ่งกว่านั้นแม้ผ้าเช็ดมือ เช็ดปาก สบง จีวรทั้งเก่าทั้งใหม่ อันเป็นของใช้ของหลวงพ่อ  ก็ถูกฉีกยื้อแย่งปันหมดสิ้นในคืนนั้นเอง  จะหาเหลือสักนิ้วหนึ่งก็ไม่ได้  ดีไปอย่างหนึ่งที่ไม่ต้องเก็บกวาดเอาไปทิ้ง  ผู้ไม่ได้ก็พูดว่าจะรอเอากระดูกเมื่อเวลาเผา

ทำความสะอาดแก่ศพเรียบร้อยแล้ว  ยกไปไว้ที่โรงเรียนชั้น 3 เตรียมต้อนรับผู้จะมาอาบน้ำศพในวันรุ่งขึ้น  คืนนั้นภิกษุสามเณร แทบไม่ต้องจำวัด  ทำงานกันคืนยันรุ่ง เพราะต้องทำความสะอาดให้เรียบร้อยทั่ววัด  ขนเก้าอี้เสื่อสาดอาสนะกันโกลาหล  ไม่มีใครบ่นว่าเหนื่อย  เต็มใจทำ  กราบหลวงพ่อด้วยความเคารพ ดีที่มีภิกษุสามเณรมากและพร้อมเพรียงกันทำงานที่เต็มใจก็ย่อมลุล่วงไปด้วยดี   รุ่งขึ้นวันที่ 4 กุมภาพันธ์ 2502 การอาบน้ำศพได้มีตั้งแต่ 1 โมงเช้า  พากันมาเป็นสาย ๆ อาบกันไม่ขาดระยะจากกระทั่งยกศพใส่หีบเวลา 17.00 . ล่วงแล้ว  ที่มาไม่ทันก็นับจำนวนหลายร้อย  สมเด็จพระสังฆนายกได้กรุณามาประกอบพิธีเอาน้ำพระราชทานอาบศพ  และเป็นประธานตลอดพิธี

ศพหลวงพ่อที่บรรจุแล้วในหีบทองของหลวงที่พระราชทานให้เป็นเกียรติยศแก่หลวงพ่อ  และได้ประดิษฐานอยู่มุมด้านตะวันออกของโรงเรียน  ประดับตกแต่งด้วยเครื่องสักการะอันงดงาม เวลากลางคืนมีสวดพระธรรม  เป็นการกุศลตามประเพณีนิยม  มีผู้มาเยี่ยมคืนละมาก ๆ เป็นจำนวนร้อย  และได้รับเป็นเจ้าภาพสวดทุกคืน คืนละ 1 เจ้าภาพ  ตั้งแต่วันที่ 4 กุมภาพันธ์ 2502 มา  การบำเพ็ญกุศลเช่นนั้นได้ติดต่อกันถึงเดือนมิถุนายน 2502  แล้ว  ล้วนแต่มีผู้เต็มใจมาขอเป็นเจ้าภาพทั้งสิ้น  บางคืนก็มีสวด 2 สำรับ บางสัปดาห์ก็มีพระธรรมเทศนา บางวันก็มีแจงอาราธนาภิกษุสามเณรมาสวดแจงหมดวัด  การบำเพ็ญกุศลเทศน์แจงนี้มีมาหลายคราวแล้ว

เจ้าคุณพระมงคลเทพมุนี  ชาตะ พ.. 2427  มรณะภาพ พ.. 2502  อายุ 75 ปี บวชอยู่ 53 พรรษา สำนักที่หลวงพ่อเคยอยู่ คือ

1.        วัดสองพี่น้อง  .สุพรรณบุรี

2.        วัดพระเชตุพน  พระนคร

3.        วัดชัยพฤกษมาลา  ธนบุรี

4.        วัดโบสถ์  นนทบุรี

5.        วัดปากน้ำ  .ภาษีเจริญ  ธนบุรี

ชีวิตของเจ้าคุณพระมงคลเทพมุนี  มีที่สุดของชาตินี้อันถึงแล้ว รูปธรรม นามธรรมของพระคุณท่าน  แสดงเป็นความจริงดังพระพุทธสุภาษิตที่ตรัสว่า

“รูป  ชีรติ  มจฺจานํ  นามโคตฺตํ    ชีรติ”

 

 

ที่มา  :  ตำนานเกจิพระเครื่อง, สำนักพิมพ์แก้ววิไล, .. 2545

เข้าสู่เว็บไซต์พระเครื่องออนไลน์สยามมงคล Click ตรงนี้